Giot Nang Que Huong

Hoàng Thành Huế

Nhìn tổng quát Hoàng Thành Huế trông hơi giống như Tử Cấm Thành của Trung Hoa mà tôi đã tới thăm viếng vào năm 2000 . Forbidden City của người Trung Quốc bao quanh bằng bức tường cao nghều nghệu , sơn màu tím nhạt , nên được gọi là Tử Cấm Thành . (Tử là mầu tím , ngày xưa cứ tưởng là chết ngắc ) . Bây giờ có người gọi Hoàng Thành Huế là Tử Cấm Thành có lẽ không đúng lắm , vì các bờ tường thành có màu xám loang lổ những đốm đen vượt qua từng thời kỳ sôi động của đất nước .

Từ xa , kỳ đài màu xám đen ngạo nghễ vươn mình lên trời xanh . Bao bọc chung quanh Hoàng Thành là các cầu , hào sâu có tên gọi Kim Thủy . Bên phải là chín khẩu súng cà nông thật to , màu đồng đen , Cửu Vị Thần Công mà vua Gia Long cho đúc vào năm 1803-1804 để tưởng niệm cuộc chiến thắng nhà Tây Sơn , mặc dù chúng chưa từng bắn phát đạn nào trong trận tiền . Ông trưởng đoàn chúng tôi bảo là chúng nằm dàn chào lấy le cho vui .

Qua cửa Ngọ Môn , vào chánh điện Thái Hòa , nơi các vua nhà Nguyễn nơi cử hành các cuộc lễ Đại Triều một tháng 2 lần (vào ngày 1 và 15 Âm lịch ), lễ Đăng Quang, lễ Vạn Thọ, lễ Quốc Khánh , chúng tôi lang thang ngắm các cung điện đền đài . Kiến trúc hầu hết đều tương tự như Tử Cấm Thành bên Trung Hoa . Mái nhà cong hai tầng trên thềm gạch Bát Tràng (Trùng Thiềm Điệp Ốc ) , trên nóc Điện Cần Chánh (nơi vua tổ chức lễ Thường triều), Điện Càn Thành (chỗ ở của vua) không có chín con rồng bò nằm dài như bên Trung Hoa . (Xin mở ngoặc chỗ này , chỉ cần nhìn lên nóc các điện Tử Cấm Thành , có thể biết là nơi vua có ngự đến hay không , hay là để dành cho các quan văn võ ) .

Chúng tôi chỉ được hướng dẫn cho xem vài nơi thôi , đa số các cung , điện còn đang sửa chữa tu bổ lại . Một số điện còn những vết cháy đen , như từng trải qua thời chiến tranh Nam Bắc . Một đứa con trong đoàn không biết rành tiếng Việt , hỏi một cô hướng dẫn bằng tiếng Anh , hỏi sao bị cháy . Cô ta với giọng Huế ngọt ngào đáp : "Bởi vì cháy rừng đã lan vào đây . " . Một ông thắc mắc , nói nhỏ vừa đủ chúng tôi nghe : " Chớ không phải mấy ông đốt phá hồi những năm Mậu Thân 68 à ! " . Trong sử sách bây giờ nói là bị hư hại vào tháng 2 năm 1947 .

Chúng tôi đi vòng qua Hiển Lâm Các , cao 17 thước , và vì thế tất cả các kiến trúc trong Nội Thành không được xây cao hơn Hiển Lâm Các này . Đây là một công trình đẹp , được trùng tu nhiều lần , cũng như Cửu Đỉnh , Thế Miếu thường được giới thiệu . Từ xa nhìn hai cây gì là lạ , cao hơn hai ba chục thước , lá xanh thẫm to hơn bàn tay và được biết là cây ngô đồng . Tôi nhìn mãi mà không thấy chim phượng hoàng tới đậu , mà chỉ nghe tiếng gà gáy trời Nam thôi .

ooooOOOOoooo

Lăng mộ vua nhà Nguyễn

Xe đưa chúng tôi dọc theo bờ Nam sông Hương thơ mộng . Vào mùa hè này vắng bóng các nữ sinh Đồng Khánh áo dài tha thướt với chiếc nón bài thơ . Nhưng các nữ sinh này cỡi xe Honda Future đi học thời buổi này chắc chắc không còn e ấp với chiếc nón lá bay bay qua cầu Trường Tiền , thay vì đó là các chiếc nón nhựa bảo hiểm tròn tròn , xanh đỏ đủ màu . Bây giờ theo luật hiện hành mọi người lái xe gắn máy bắt buộc phải đội nón bảo hiểm . Không tuân theo mỗi vi phạm bị phạt khoảng 200 ngàn đồng Việt Nam .

Độ mười mấy cây số , xe đi vào núi Cẩm Khê bạt ngàn cây cối , các rừng tràm che phủ cả đường đi . Gần ngã ba Bằng Lãng , hai nhánh Tả Trạch , Hữu Trạch nhập nhau tại đây tạo thành con sông Hương êm đềm xuôi về Đông .

- Thưa quý khách . Thông thường các vị vua nhà Nguyễn lúc còn sống hay đi tìm miếng đất dành riêng cho mình lúc nằm xuống . Ngai vàng ở Hoàng Thành có thể bị đánh đổ dành giựt , chớ các lăng mộ không ai muốn dành làm chi .

Dọc theo con đường vào cổng lăng Minh Mạng , bên các căn nhà lụp xụp mái tranh vài cô chú bé khoảng hơn mười tuổi ăn mặc xốc xếch , mặt mày rám nắng lem luốc . Có đứa còn nách bồng bế em , tay cầm cái đồ chơi bằng gỗ có hình hai con gà trống mổ nhau và đua nhau chào khách mua : " Cô chụ mua dùm chạu cại này , để chạu cọ miệng cơm ăn . " Nghe những giọng nói trẻ thơ như van nài có lẽ làm tôi không ít mũi lòng thương hại , nhưng tôi không dám gọi mua , sợ rằng gọi một cháu tới sẽ kéo theo hàng chục đứa lau chau tới chào mua .

Chúng tôi đi qua cổng Tả Hồng Môn vào Lăng (Đại Hồng Môn chỉ được mở ra một lần duy nhất , là khi đưa vua vào chôn cất và bít lại , mọi việc qua lại phải dùng hai cổng Tả Hữu Hồng Môn .) Các cây cao thông , bàng phủ che mát các đồi xanh mướt cỏ cây bao bọc hồ Trừng Minh, Tân Nguyệt , Minh Lâu . Những đoá sen trắng , hồng chen chúc nở rộ thơm ngát khu lăng êm đềm . Một ông có lẽ là nhân viên bảo vệ hay công an coi Lăng , tay cầm cần câu trúc kéo rê mồi nhái bén bằng ống lon sữa bò , mải mê câu cá mắt nhìn chăm chăm theo đường rê mồi . Cách câu kiểu này ngày xưa tôi đã từng câu qua , không như bây giờ dùng máy câu tiện lợi hơn . Tôi có hỏi vài câu nhưng ông ta cứ ậm ừ trong miệng :
- Câu cá ở đây có cần xin phép không ?
- Ừm ....
- Thế ông câu cá gì vậy ?
- Lóc .
- Câu được cá mang về ăn hay thả đi .
- Ăn .
- Tui nghe nói ai ăn cá nuôi ở đây vua hiện về đòi lại cá của ổng .
- Bậy nè ! Ông vua tên chi ?
- Long Hội .

Ông bảo vệ nét mặt tươi hẵn lên :
- À ! Ông vua nằm dưới đây là Minh Mạng .

(Long Hội nói lái là lôi họng . Ai ăn cá bị mắc xương cũng phải lôi họng ra .)

Bà nhà tôi nhìn quanh các đền đài công trình lăng mộ , tấm tắc khen :
- Mấy ông vua ở đây sướng quá nhỉ ! Thời buổi này , đất đai lên giá mắc hơn vàng . Một mình ổng ở một cõi , rộng thênh thang như vầy . Ông già bà già tui chết lâu rồi , chôn ở Bình Hưng Hòa (Sài Gòn), mà nhà nước còn kêu gọi bốc mộ đi chỗ khác .

Một ông du khách đứng kế bên , góp ý :
- Sao không chôn ở Nghĩa Trang Tổ Quốc ? Hôm bữa tui thấy họ làm lễ an táng cho ông Kiệt rềnh rang lắm mà .

- Tui không biết . Anh em tui ở nước ngoài về Sài Gòn để bốc mộ rồi đưa vào lò Bình Hưng Hòa thiêu . Người chết cũng còn khổ huống chi người còn sống .

Từ lăng Minh Mạng qua lăng Tự Đức theo chương trình du lịch của đoàn sắp xếp . Lăng Tự Đực nằm trong một thung lũng hẹp thuộc Dương Xuân Thuận , nay là thôn Thượng Ba , xã Thủy Xuân thuộc thành phố Huế . Khi vua Tự Đức còn sống đã lo nghĩ đến việc xây lăng tẩm cho mình . Mới đầu đặt tên là Vạn Niên Cơ , có ý là tồn tại đến hàng ngàn năm . Sau này có loạn giặc Chày Vôi do dân phu xây lăng nổi loạn vì việc xây lăng quá cực khổ , một phần do các quan lại thúc dục , hành xử quá tàn bạo .

Bởi vậy dân chúng mới có câu :
Vạn Niên là Vạn Niên nào
Thành xây xương lính, hào đào máu dân

Sau vụ dẹp loạn này , vua Tự Đức mới đổi tên lăng thành Khiêm Cung , ý muốn để tạ tội với quốc dân .

Hầu hết các công trình đền đài , lăng tẩm đều có chữ Khiêm trong tiếng gọi . Từ Khiêm Cung Môn cửa chính qua nơi thờ các bà vợ vua (103 bà) là Chí Khiêm Đường . Nhà nghỉ mát bên cạnh một ao con xinh xắn , bông sen hồng nở tươi thắm , gọi là hồ Lưu Khiêm . Phía bên trái điện Lương Khiêm có nhà hát Minh Khiêm để nhà vua xem hát tuồng , là một trong những nhà hát cổ nhất của Việt Nam hiện nay . Vườn nuôi nai , Lộc Khiêm dù rằng nai không còn nữa ,đã bị làm khô nai bán ngoài các quán ven đường .

Trong Ôn Khiêm Đường nơi vua nghỉ ngơi có kê một cái sập ván làm bằng gỗ trắc , nhìn có vẻ cũ kỷ . Một bà du khách thắc mắc :
- Vậy cái này gọi là gì ?

Ông trưởng đoàn tươi cười đáp :
- À ! Gọi là Long Sàn .
- Chớ không gọi là Khiêm Sàn hả .

Bà ta chỉ qua một hàng rào gỗ :
- Còn cái này gọi là chi ?
Tôi xen lời :
- Cha chà ! Cái đó gọi là Long Kẻo .

Mọi du khách trong đoàn mở to mắt , như có ý muốn hỏi .

- Ngày xưa vua đi chơi đêm về , muốn vào cung thì phải leo hàng rào vào , Long Kẻo là leo cổng đó .

Từ lăng Tự Đức trở lên mặt đường,chúng tôi phải bước dốc . Nắng gần đứng bóng , dù vậy chúng tôi còn phải đi thăm Lăng Khải Định nữa .Trong tất cả 13 vị vua nhà Nguyễn chỉ có bảy cái Lăng Tẩm . Đó là Lăng Gia Long, Lăng Minh Mạng, Lăng Thiệu Trị, Lăng Tự Đức, Lăng Đồng Khánh, Lăng Dục Đức, Lăng Khải Định. Hiệp Hòa, Hàm Nghi, Thành Thái, Duy Tân, Bảo Đại là những vua không có lăng tẩm riêng cho mình. Có ông lên ngôi vua được dăm ngày, dăm tháng bị bệnh chưa kịp xây lăng thì đã mất . Ba ông vua bị phế là Thành Thái, Duy Tân, Bảo Đại.
Khải Định con trai trưởng vua Đồng Khánh, lên ngai năm 1916. Ông này rất hòa hoãn với người Pháp. Mọi ngân sách chi tiêu đều do Pháp cung cấp. Khi xây lăng vua Khải Định phải xin Pháp tăng thuế 30 phần trăm mới có tiền xây cất.

Lăng Khải Định còn gọi là Ứng Lăng, nằm trên một ngọn núi cao Châu Chữ. Khởi công xây năm 1920 và kéo dài 11 năm. Tuy lăng này nhỏ hơn các lăng các vị vua trước nhưng rất tốn kém, cực kỳ công phu, thời gia . Để xây lăng theo lối mới, Khải Định đã cho mời nhiều khiến trúc sư tới tham khảo. Các trụ cổng hình tháp có lối kiến trúc Ấn Độ, dạng mái cong Stoupa của Phật giáo. Nhà bia, cột kèo, vòm cửa theo lối Gothic biến thể của người La Mã. Nhìn chung, lăng có hình thể như một khối hình chữ nhật, vươn cao trên đỉnh đồi cao, mặt ngó qua núi Ứng Sơn chập chùng.
Trong cung Thiên Định, kiến trúc chính của Lăng, các hình tượng, bờ tường được ghép nối bằng các vật liệu sành sứ, thủy tinh. Vua Khải Định từng đặt mua các hàng chén đĩa bằng sứ tốt bên Trung Hoa, Nhật về đập ra từng mảnh, rồi cho thợ lựa ra để ghép nối. Ngoài các phù điêu, bộ tranh tứ quý, khay trà, vương miện còn lưu trữ vật dụng mới như đồng hồ, đèn dầu. Bức tranh trên vòm Cửu Long Ẩn Vân, nằm ẩn hiện trong mây, kiệt tác của Phan văn Tánh một thợ bậc thầy kiến trúc thời đó.

Phía trước là điện Khải Thành, nơi để án thờ và chân dung vua Khải Định, hai bên hông là hai Tả Hữu Trực Phòng dành cho lính bảo vệ Lăng. Tượng vua ngồi chễm chệ bên trên, phần mộ nằm dưới. Trong cùng là bàn thờ bài vị.

Pho tượng đồng Khải Định dó người Pháp đúc được đặt bên phòng trái Lăng, đứng trong một tư thế dựa súng như một thợ đi săn voi về.

Các Lăng Tẩm nhà Nguyễn mỗi cái đều có những nét đặc thù riêng của nền văn hoá Việt Nam , nằm rải rác bên ngoài thành phố Huế . Không như các lăng nhà Minh bên Trung Hoa tôi thăm viếng năm 2000, vua Thái Tổ Chu Nguyên Chương nằm chính giữa và sâu bên trong cùng, các vua hậu nhiệm nằm hai cạnh tạo hình cánh cung . Lăng mộ nhà Minh nằm trong một vùng đất phong thủy khá xinh đẹp .

Tuy Lăng Tẩm nhà Nguyễn là những công trình to lớn, được Unesco quốc tế công nhận là di sản của nền văn minh nhân loại, nhưng được xây dựng trong bối cảnh tương đối hòa bình. Mỗi kiến trúc không ít thì nhiều đã ảnh hưởng rất nhiều đến vận mạng quốc gia. Tiền bạc của cải, công sức dân chúng đã bỏ ra không ít. Xưa có câu " Nhất tướng công , thành vạn cốt khô " . Một người muốn trở thành vị tướng, không ít thì nhiều có rất nhiều người đã nằm xuống để người bước lên . Lịch sử thế giới cho biết nhiều dân tộc đã từng giàu mạnh một thời . Người Maya xây cổ thành hình tháp Stela , Ai cập dựng Kim Tư Tháp Pyramid , dân Khmer với đền Đế Thiên Đế Thích Angkor Wat . Bây giờ những di tích vẫn còn , nhưng với bao công sức tiền tài bỏ ra , các dân tộc này đã kiệt quệ , phân tán trở thành những dân tộc nhược tiểu . Nhưng lịch sử loài người vẫn chưa qua đi , vẫn còn có các công trình xây dựng hoang phí xa hoa , lăng tẩm đền đài cho các lãnh tụ mà họ tự xưng như là tinh hoa của loài người .

Hà Nội và 36 Phố Phường

Phi trường Phú Bài tuy nhỏ nhắn như một sân bay bình thường , nhưng có một cái tên thật kêu , phi trường quốc tế Phú Bài . Chung quanh chúng tôi hầu hết là khách nội địa mũi tẹt da vàng , không hề thấy dáng dấp một ông tây bà đầm nào .

Trên chiếc máy bay Boeing 747 của hãng Hàng Không Việt Nam chúng tôi tìm chỗ ngồi . Một cậu trai trẻ tiếp viên hàng không ăn mặc chỉnh tề nhã nhặn mời :
- Ông bà dùng nước suối ? Một cốc nhé !

Tôi nhanh nhẩu đáp ngay :
- Không , cho tôi ly nước lạnh .

Nói xong tôi quay sang để lo cột cái dây nịt an toàn . Bà nhà tôi nói to bên tai tôi :
- Cậu ta đang hỏi ông kìa . Uống nước chi ? Nước cam , nước Coke ,nước suối ? Người ta hỏi ông đến 3 lần lận .

Tôi vẫn chưa hiểu mình đang trên đường ra Hà Nội , đang được chiêu đãi bằng các tiếp viên trẻ đẹp lịch sự người Bắc .
- Ừ ! Cho tui ly nước lạnh .

Lần này tôi xem chừng cậu thanh niên hơi cau mặt , tỏ vẻ không hiểu , và đầu óc tôi xoay nhanh , dùng chữ khác để diễn tả :
- À ! Cho tôi xin cốc nước .... lọc .

Đây có lẽ là một thói quen từ khi qua ở xứ Mỹ . Nói chuyện nới người Mỹ dùng một chữ nào mà họ có vẻ ngẩn người tỏ vẻ chưa hiểu , hoặc là mình nói giọng quá chuẩn Ăng lê hoặc là mình đang nói ngọng , nên phải dùng một chữ khác thay thế ngay . Cách đây khá lâu tôi còn ở một chung cư tại Bronx , thành phố Nữu Ước . Một hôm tôi đọc một bài luận văn của thủ tướng Churchill về sự động viên tinh thần chiến sĩ Anh trong Đệ Nhị Thế Chiến , và thu âm vào cuộn cát sét . Một bà Mỹ đen hàng xóm đi ngang , ghé vào chơi . Tôi mở máy cho bà ta nghe thử .
- Bà nghe bài này giọng đọc chuẩn không , đúng giọng Ăng Lê không ? (Thủ Tướng Anh nói mà !!!)

Bà ta chăm chú nghe một hồi , bình thản trả lời :
- Tui không hiểu lắm , nhưng có lẽ là lời kêu gọi của thằng cha nào kêu gào về đánh nhau bể đầu đó .

Máy bay đáp xuống phi trường Nội Bài . Có lẽ Cụm Cảng Hãng Không Miền Nam tìm thêm một sân bay nào đó đặt tên có chữ Bài đằng sau như Hỏa Bài , Lịnh Bài hay Tân Sơn Bài thì cả ba miền Bắc Trung Nam đều có sân bay thống nhất như nhau .

Từ đây chúng tôi leo lên một chiếc buýt chở vào trong phi trường . Chiếc xe lắc lư chuyển bánh , mọi người đều với tay lên bám vào những sợi dây treo trên trần xe . Bên cạnh tôi là một cháu gái xinh xắn chừng độ 5 tuổi , cháu nói với mẹ nó :
- Sao mẹ không nắm lấy dây đu ? Mẹ không sợ té à !

Tôi tự mỉm cười . Những từ ngữ thường dùng trong chính trị , chánh sách nhà nước bây giờ được dân gian dùng rộng rãi khá nhiều . "Nắm lấy chính quyền , nắm lấy chủ trương , nắm lấy vấn đề hoặc là các bộ đội ta chiến đấu với khí thế anh dũng , thì bây giờ như cô em tôi sinh sống tại miền Nam , khi nhìn cậu con út cổ ăn uống : "Nhìn nó ăn thiệt là khí thế .... " .

Phi trường Nội Bài lúc trước là một căn cứ không quân mà sau năm 1975 tôi thường nghe vài mẫu chuyện các phi công anh hùng miền Bắc lái Mig 21 ẩn núp vào trong mây , tắt máy và chờ khi máy bay B52 Mỹ tới rồi nổ máy ra tới xung kích , bắn máy bay Mỹ rớt như sung rụng . Sự việc này có lẽ phải được đăng vào trang sách Guinness World Records . Sau này sân bay này được nâng cấp năm 1977 trở thành sân bay quốc tế , hi vọng sẽ tiếp đón được 10 triệu du khách mỗi năm . Phi trường được thi công với ước phí 3 tỉ Mỹ Kim , nhưng trong 3 năm gần đây nhà ga bị dột khi trời mưa lớn . Không hiểu là do kĩ thuật thi công hay do thiết kế hay do các bàn tay các ông tai to mặt bự nhúng vào .

Từ sân bay Nội Bài về Hà Nội mất chừng hơn một tiếng dù rằng chỉ cách Hà Nội 45 cây số . Hai bên đường khá nhiều nhà bốn năm tầng xây cất . Các mái nhà ở đây hơi khác trong Nam , có nhiều cột ăng ten , thu lôi giăng giẳng trên bầu trời . Nghe anh trưởng đoàn , mai mốt đây vào năm 2010 từ sân bay Nội Bài về Hà nội sẽ qua cầu Nhật Tân chừng 10 km , thay vì qua cầu Thăng Long dài hơn 30 km . Qua bờ đê chắn dọc sông Hồng , anh trưởng đoàn giới thiệu vài quán cầy nổi tiếng Hà Nội . Con bé Linda nhà tôi khi được nhà tôi giải thích món thịt cầy là gì , nó vội vàng bịt chặt hai tai lại , tỏ vẻ không muốn nghe . Đường vào Hà Nội loanh quanh những con phố nhỏ , nhà cửa bám san sát vào nhau , các dinh thự xây theo kiến trúc người Pháp cũng giông giống như Sài Gòn . Xe cộ nườm nượp các loại xe gắn máy Honda Dream , Future , vẫn tiếng còi xe bóp inh ỏi . Chúng tôi chia làm hai nhóm ở hai khách sạn khác nhau . Khách sạn Hoàng Lan tôi ở hai sao , còn nhóm bên kia khách sạn Bạch Lan 3 sao . Hai khách sạn 2 sao 3 sao khác nhau một điều là khi ăn sáng , trên bàn ăn khách sạn 3 sao có thêm chiếc bình bông hoa lan thoang thoảng hương thơm . Trời đầu tháng bảy Hà Nội hơi oi ả , hơi nóng bức không như ở Sài Gòn mưa vẫn mưa rơi . Hà Nội ơi ! Giờ này cần những cơn mưa .

15.11.08

Nhà hàng Kim Tân nằm trên một con đường nhỏ chật hẹp . Thế mà không hiểu sao mà bác tài xế lái chiếc buýt du lịch 52 chỗ ngồi len lỏi ngang dọc vào đậu sát bên bờ đưòng phố . Vài cái tiệm ăn bên đường với dăm ba thực khách ngồi nhâm nhi nhậu trên những chiếc đẩu thấp lè tè . Họ chẳng thèm liếc mắt đưa nhìn các du khách lạ lẫm từ phương xa tới thăm , như thể đã quen dần với các đoàn du lịch hàng tuần tới tham quan thành phố Hà Nội . Không công ty Viet Travel thì cũng Saigon Tourist , Hoa Hạ Viễn Đông .

Nhìn thoáng qua các dĩa thức ăn bày biện trên chiếc bàn trải khăn trắng , đĩa rau muống xào tỏi , chén cà pháo muối đục , tô canh bí thịt sườn , một con cá nục chiên vàng và một chén nhỏ nước tương đậm màu , bữa cơm chiều khá thịnh soạn cho phần ăn năm người . Đi du lịch xuyên Việt được vài ngày nên kinh nghiệm phong phú ,chúng tôi chọn bàn ăn đã chia sẵn 5 khẩu phần . Ăn chung trong gia đình không sợ bị nhòm ngó chê bai , muốn ăn muốn gắp chi cứ tự nhiên như ở nhà . Con nhà tôi khéo dạy dỗ lắm, thích miếng nào cứ dùng đũa bới cả lên . Nếu như mà sống ở đây , các cụ các bác lại mắng cho một trận : " Ăn coi nồi , ngồi coi hướng " . Giá như tôi có đem câu này mà nói ví von , chúng nó ngẩn người hỏi lại : " Thế cái nồi là gì hả bố ? " .

Tôi vẫy tay gọi một cô hầu bàn tới :
- Cháu cho tui xin chén nước nước mắm được không ? Nhà chúng tui ăn quen nước mắm rồi , không quen dùng nước tương .

Cô hầu bàn nhoẻn miệng cười :
- Chúng cháu cứ tưởng các bác từ miền Nam ra đây hay chấm nước tương mà , vậy các bác
có dùng thêm mắm tôm không ?

Ngay lúc chúng tôi về thăm quê hương lần này , tại một số vùng cư dân ngoài Bắc đang có vài ca bệnh mà báo chí gọi là bệnh Đau Bụng cấp tính , nhưng theo danh tự chính thức nôm na gọi là Dịch Tả . Hai bệnh này có đặc tính chung là ôm bụng nhăn nhó , nhưng cái trên chỉ cần vài viên Pepto-Bismol hay Immodium vào là hết ngay , nhưng cái dưới không khéo chữa trị là đi thăm ông bà ông cố ngay . Tôi nghe cô hầu bàn nói , sợ quá nên vội vàng lắc đầu ngay . Chén nước mắm màu nâu hồng được dọn ra , không có vài lát ớt đỏ đưa duyên , không có thêm vài giọt chanh xanh cho bớt mặn mòi . Người Hà Nội với chén nước mắm nguyên chất , mặn mà như từ thuở cha ông đi dựng nước . Với chén này bữa trưa ăn không hết , đậy lại và lại dùng tiếp vào bữa tối , vẫn còn có thể dùng tiếp vào buổi trưa hôm sau . Xem ra thì gia đình chúng tôi vẫn còn giữ được truyền thống dân tộc cổ xưa , qua Mỹ vẫn có chén nước mắm thoang thoảng để ở góc bếp . Ở Việt Nam dạo này không thấy cất giữ các món ăn thừa còn lại vào cái chạn , mà mấy người Mỹ hay gọi là "Left over" , còn dư bao nhiêu thức ăn cho vào thùng rác ngay . Con tôi thắc mắc : " Cái chạn là gì hả bố ? " Tôi bèn chỉ vào cái tủ kiếng đựng vài chú tiểu hòa thượng cầm trường côn múa khúc La Hán Thập Bát Quyền : " Nó cũng giống như cái đó , nhưng chung quanh bằng vải lưới , đựng thức ăn còn lại . " Con Linda nhe răng cười : " Vậy mà hôm nọ con đố bố mà bố không biết , cứ ngẩn người ra . Con hỏi bố là" Which tree is used for storing food ? , con nói là Pantry mà bố vẫn chưa hiểu !

(Về sau tôi mới hiểu , đây là một câu đố mẹo , câu đó có nghĩa như sau : "Cây nào dùng để cất chứa đồ ăn . " Pantry là cái chạn , phát âm Pen tri , cái âm tri giông giống như cách phát âm chữ " Tree " . )

Thực khách ngồi ăn uống chuyện trò vui vẻ . Dạo này thời thế thay đổi , miếng ăn miếng uống không như thời bao cấp thời ông Lê Duẫn . Tôi nghe vài bà bác bà dì kể lại , ăn uống trong nhà có cái gì ngon phải dòm chừng hàng xóm , kẻo họ ra họp tổ dân phố phê bình kiểm điểm :" Thưa đồng chí tổ trưởng , nhà bà X cứ nướng chả đùm với giả cầy thơm quá làm nhà chúng cháu không ngủ được cả đêm . Chúng cháu tấm tức lắm , xin tổ dân phố bắt ho. làm tờ tự phê kiểm thảo !

- Các con có biết không , ngày xưa các làng mạc ngoài Bắc họa hoằn mới được bữa tiệc thịnh soạn , mâm cỗ đầy bàn thế này . Nhưng thường không phải các món này ....

Con Linda muốn bịt tai lại , tôi vội chuyển sang :
- Là món thịt lợn với dồi trường , thịt lợn luộc ba chỉ thái mỏng , cháo lòng ...
- Lợn là con gì hả bố ?
- À ! Trong Nam gọi là con heo , ngoài đây là con lợn .
- Vậy sao trong Nam con nghe người ta nói là Bánh da lợn , có ai gọi là Bánh da heo đâu .
- Các cụ ngồi vễnh râu ngồi mâm trên . Mâm là cái đĩa to thường làm đồng thau to như thế vầy , trên đó người ta thường dọn cả các món trên đó . Có một bé gái nhỏ tay ôm con mèo nhị thể ngước nhìn các cụ thắc mắc :
- Các cụ ơi ! Sao mâm đồ ăn của chúng cháu không được linh đình thịnh soạn như các cụ vậy ?

Một cụ có vẻ là ông Tiên chỉ (tương tự như ông Hương Cả trong Nam ) vuốt râu :
- Tại vì ... trên này đều là các bậc trưởng thượng có râu mới được như thế .

Cô bé buồn bã quay mặt xuống , tay vuốt lông chú mèo nhỏ nói thì thầm :
- Mèo ơi mèo ! Mày cũng có râu , sao mày lại ngồi ở đây !!!

Hà Nội và 36 Phố Phường

Chiếc xe lăn bánh đưa chúng tôi dạo qua thành phố Hà Nội với 36 phố phường . Nếu ngồi trên xe xích lô đạp có lẽ chúng tôi tận hưởng những phong cảnh tả thật của Hà Nội phố , nhưng ngồi trên xe buýt chúng tôi chỉ loáng thoáng thấy những hình ảnh phố Hà Nội như trong phim xi nê . Đây nhà hát lớn kia khám Hỏa Lò , thoáng chốc qua Hàng Than Hàng Bạc .

Ông trưởng đoàn giới thiệu :
- Chúng ta đang đi ngang qua hồ Hoàn Kiếm , còn gọi là Hồ Gươm , tục truyền rằng ....

Sự tích con rùa vàng nổi lên đòi lại thanh kiếm quí từ tay anh hùng áo vải , Lê Lợi Bình Định Vương có lẽ hầu hết ai cũng học và hiểu câu chuyện truyền thuyết trên .

Hồ Gươm hay còn gọi là Hồ Hoàn Kiếm tên tuổi có lẽ tuổi đã già hơn thành phố Hà Nội . Xưa hồ có tên Lục Thủy, Tả Vọng, Hữu Vọng, Thủy Quân. Đến thế kỉ 15 Lê Lợi khởi nghĩa cùng thanh gươm thần mà người ta cho rằng ông tìm được ở sông Lương, Thanh Hóa quê hương ông . Suốt 10 năm ông đeo thanh gươm đó chinh chiến đánh đuổi giặc Minh , và khi bình định xong ông cùng bá quan văn võ dạo thuyền quanh hồ . Bỗng con ruà vàng nổi lên . Ông giơ thanh gươm Thuận Thiên lên ra lệnh bắt về làm món gỏi Kim Qui Swinhoe . Nhưng thanh gươm như có phép lạ , tuột khỏi thay nhà vua bay về con rùa vàng . Nó ngậm kiếm lặn xuống đáy hồ . Vua Lê cười ha hả cho rằng đây là điềm lành từ nay (năm 1457) đất nước sẽ thái bình và thạnh trị .

Ông trưởng đoàn tiếp lời :
- Thái bình từ đó bao lâu thì quí khách đã biết . Đến thời vua Càn Long bên Tàu lại đưa quân Thanh sang tấn công đất Việt một lần nữa và đến thời Pháp thuộc ....

(Loài rùa Swinhoe có mu rùa mềm tưởng rằng đã bị tuyệt chủng từ lâụ Thế giới hiện chỉ còn 3 con rùa loại này, hai con ở Trung Hoa và 1 con ở hồ Gươm.)

Theo truyền thuyết và một số sách sử có ghi chép về thanh kiếm “Thuận Thiên” Cuốn Lê Thế Ngọc Phả do ông Lê Duy Nhượng cháu sáu đời vua Cảnh Hưng Lê Hiến Tông đọc trong chuyến điền dã Kinh Bắc Cổ như sau: Đêm mồng 10 tháng 12 năm ất Mùi ( 1415) có người ở Cổ Lôi tên là Lê Thận làm nghề đánh cá ở sông Lương , xứ Ma Viên đã kéo lưới thấy được một thanh sắt giống hình thanh kiếm cũ, dài 3 thước, rộng 2 tấc, dầy 3 phân (theo sách Đại Việt Thông Sử thì chỉ nói dài khoảng hơn một thước) trên thanh kiếm có dấu linh phù và câu thần chú :

Thượng Đế sắc mệnh
Bảo kiếm uy cương
Cử chỉ nhất động
Hỏa chiếu vạn phương
Sơn băng địa liệt
Phá tặc thần tàng
Cấp cấp như luật lệnh

Năm đó Lê Lợi 31 tuổi với người bạn thân, Lê Thận, trong một bữa tiệc giỗ tại nhà Lê Thận, Lê Lợi trông thấy dưới gầm giường một khúc thép tỏa ra ánh sáng màu xanh nhạt , ông nghĩ đây là khúc thép trời cho ông . Sau đó Lê Thận biết ý liền dâng tặng . Lê Lợi đem về chùi mài sạch sẽ thì thấy xuất hiện bốn chữ “Thuận Thiên Lê Lợi”. Đến năm Bính Thân (1416) tức một năm sau vào ngày 15 tháng Giêng , Lê Lợi lại tìm thấy một chuôi gươm bằng đồng đen dài 1 tấc 5 phân, dày 4 phân. Lê Lợi mang cả hai báu vật đó ra đứng giữa trời khấn vái , bỗng dưng hai thứ đó gắn với nhau như đúc không thể tách rời được . Đến đêm thanh kiếm tỏa ra hào quang xanh như ngọc . Không bao lâu bà Phạm Thị Ngọc Trần thấy cây đa trước cổng nhà có treo bao kiếm ,Lê Lợi nhảy lên lấy xuống đút thanh kiếm vào thì chúng khít khao vừa vặn . Thế là Lê Lợi biết ngay thần vật, bèn dựng cờ khởi nghĩa, sau mười mấy năm nằm gai nếm mật , Lê Lợi cùng thanh gươm thiêng này đã giết hằng vạn quân Minh phương Bắc xâm chiếm nước Nam. Ngày 15 tháng 04 năm Mậu Thân (1428) Lê Lợi lên ngôi Hoàng Đế tại điện Kính Thiên Đông Đô (Thăng Long) đặt niên hiệu là Thuận Thiên.

Một năm sau khi đuổi giặc Minh ra khỏi bờ cõi , một hôm vua Lê Lợi ngự thuyền rồng quanh hồ Tả Vọng trước kinh thành thì lúc đó Long Vương sai Rùa vàng hiện lên đòi lại thanh gươm năm xưa . Thanh gươm đeo bên hông vua Lê Lợi tự dưng bị động đậy và vua Lê Lợi cũng nghe thấy Rùa vàng nói rằng “Xin bệ hạ giao trả lại gươm cho Long Quân” . Thoáng nghe xong nhà vua tung thanh gươm lẫn bao gươm về phía con Rùa vàng, rùa cắn thanh gươm và lặn tuốt sâu trong làn nước. Từ đó hồ Tả Vọng bắt đầu đổi tên là Hồ Gươm hay là Hồ Hoàn Kiếm.

Câu chuyện được thần thánh hóa : Lưỡi gươm dưới nước, cán gươm trên đất và bao gươm trên cành cây đa . Nhưng dù là chuyện có vẻ dã tưởng không thật , nhưng nó đã đáp lại được nguyện vọng của toàn dân quyết tâm chống quân xâm lăng phương Bắc rất đáng lưu truyền gìn giữ .

Mặt hồ Gươm lung linh ánh bạc , lấp lánh xuyên qua cửa kính . Quanh hồ vài cặp tình nhân ôm nhau thủ thỉ lời tình tự dưới hàng cây xanh . Có vài nhà văn ca tụng Hồ Gươm như một viên ngọc bích trong xanh Ermos nằm giữa cái nền hộp nữ trang bọc nhung xanh hồng, với những con đường thẳng cánh cò bay , hoặc dưới làn mưa nặng hạt Hồ Gươm với Tháp Rùa chênh vênh giữa hồ tạo nên một phong cảnh mơ hồ tuyệt đẹp .

Tiếc thay chúng tôi dạo chơi vào mùa nắng đẹp , chỉ thấy hồ Gươm nhỏ bé (11 mẫu) chơ vơ . Không bóng dáng thuyền rồng với Thần Kim Qui đòi gươm báu .

Hồ Tây mà người Hà Nội thường ca tụng khác hẵn với Tây Hồ của Trung Quốc bên Hàng Châu . Với diện tích hơn 400 mẫu , hồ Tây vẫn được coi như một thắng cảnh của Hà Nội , dù rằng đã thay tên đổi họ . Hồ Mù Sương (Dâm Đàm ) , hồ Kim Ngưu (Trâu vàng ) , Đầm Xác Cáo . Tại sao hồ lại có những cái tên đầy chứng tích lịch sử như vậy . Thuở xưa đầm có con cáo chín đuôi , Cửu vĩ Hồ Ly hay hiện ra phá phách các làng quanh hồ , làng Nhật Tân với ngành trồng hoa đào quất cảnh , làng Xuân Tảo với đền Sóc thờ Thánh Gióng, làng Kẻ Bưởi với nghề làm giấy , quạt cổ truyền . Dân làng mới cầu khẩn Long Vương , và được Thần dâng nước ngập lên cao , lấp mất hang cáo chín đuôi . Hồ Trâu vàng với sự tích sau : Truyện kể rằng ông Khổng Lồ có biệt tài gom góp hết đồng đen của phương Bắc đem đúc thành chuông. Chuông đánh lên tiếng vang sang bên Bắc.Vì đồng đen là mẹ vàng nên con nghé vàng phương Bắc nghe tiếng chuông liền chạy đi tìm mẹ . Chạy tới bờ hồ nó quần thảo tìm mẹ mãi khiến đất sụt thành hồ. Vì thế về sau này người Trung Quốc phương Bắc lấy cớ này muốn mở mang bờ cõi , cứ lục lọi sang tận biển Nam ra tới khơi ngàn tận hải đảo Trường Sa Hoàng Sa xa xôi .

Chẳng lẽ tới đây chỉ nhìn Hồ Tây thoáng qua như cỡi xe xem hoa sao , chúng tôi và vài người trong đoàn sau khi ăn tối tại khách sạn xin vài bản chỉ đường , lửng thửng dạo quanh . Từ góc đường Nguyễn Hữu Huân , qua phố Hàng Bạc Hàng Mắm gì đó , chúng tôi đã thấy mặt hồ lấp lánh ánh đèn lung linh . Nhìn mãi không thấy đường Cổ Ngư xưa chầm chập bước ta về ... chúng tôi vào một cái quán giải khát ven mé hồ , quán Thủy Tạ , gọi cà phê và kem ly . Ngồi ven cạnh hồ với dăm cái bàn được che dù , chúng tôi vẫn cảm thấy hơi nước tỏa lên và thỉnh thoảng giơ tay đập muỗi chan chát . Mấy đứa con tôi đề nghị sao thành phố không xịt thuốc muỗi D DT , tôi lắc đầu ngẫm nghĩ : " Mấy ông ngoài này nghe thuốc diệt trùng , hay nghĩ đến thuốc Da Cam lắm . " Ở đây bạn có gọi "Ly kem hay cốc kem gì đó , các cô cậu hầu bàn mặt mày tươi tỉnh vẫn hiểu bạn nói gì , và giá cả nơi đây cũng khá cao , một ly sinh tố dâu hay bơ khoảng 50 ngàn đồng (3 đô Mỹ ) . Khi nhà tôi và mấy cháu thuê taxi về khách sạn , tôi hẹn gặp vài người bạn Hà Nội quen trên nét cũng tại quán café Thủy Tạ này . Tôi đề nghị nên lấp các hồ này vì muỗi nhiều quá . Hai người bạn tôi cười không nói . Khi hỏi tôi còn đi tham quan nơi đâu chăng ? Tôi đáp :
- Theo chương trình thì đi coi Vịnh Hạ Long .

Bạn tôi dửng dưng :
- Nơi đó chả có gì coi hết !

Chu chao ! Chuyến ra Bắc lần này chủ yếu đi thăm viếng cảnh Hạ Long một trong những Kỳ Quan Thiên Nhiên Thế Giới mà bà bạn bĩu môi chê thế ư .
- Và còn đi thăm Bác ...
- Vào đó chả có cóc gì mà xem !
- Thế thì theo chị ngoài này có gì đáng đi coi .

Bà bạn tôi ngần ngừ :
- Thì đi Sampa . Cảnh trên đó đồi núi tuyệt đẹp .

Tôi nhớ lại cách đây mấy năm từ thành phố Las Vegas chạy xe một mạch tới Grand Canyon , bảy tám tiếng lái xe . Đứng coi núi rừng vực thẳm trùng trùng , bao cảnh đẹp hoành tráng hùng vĩ mà bà nhà tôi phê phán :
- Giời ui ! Chạy xe bao nhiêu thì giờ , tới đây chỉ có thế vậy thôi à !

Tôi cười xòa :
- Có dịp lần sau sẽ lên thăm .

Hai người bạn Hà Nội tôi mới quen , nhưng nói chuyện rất thoải mái tự nhiên ,thẳng thắn , bộc trực không như các ông mà tôi đã từng làm việc chung sau ngày 30/4 , hay quanh co và nói dóc .

Trên đường về , tôi hỏi về con đường Cổ Ngư , người bạn mới quen trả lời :
- Bây giờ là đường Thanh Niên .
- Hèn gì nhìn mãi không thấy chữ Cổ Ngư .

Khoảng thế kỷ 17 , một góc của Hồ Tây ít sóng, đáy hồ nông hơn chỗ khác, cá tụ tập về nhiều , dân muốn be lại để săn bắt. Trong triều, vua quan lại muốn có chỗ du xuân, thưởng ngoạn cho riêng mình ở ngay chỗ này. Thế là ở nơi đây người ta đắp một con đê chắn góc cái hồ Tây mênh mông . Đê Cố Ngự ra đời với công sức dân các làng Yên Phụ, Yên Quang, Trúc Yên và tiền bạc của triều đình. Thời gian thay đổi, “Cố Ngự” (giữ vững) được dân gian đọc trại đi thành “Cổ Ngư”.

30.11.08

Động Tam Cốc , Ninh Bình

Từ quốc lộ 1A xe du lịch đưa chúng tôi rẽ vào con đường nhỏ , tiến vào vùng thắng cảnh nổi tiếng của tỉnh Ninh Bình .

Xe vừa dừng trước một hai căn nhà mái tôn thì trời đổ mưa lớn . Bên kia đường là nhà hàng ăn khá sang trọng . Chúng tôi phải qua bên đó để dùng bữa cơm trưa .

Chẳng lẽ ngồi mãi trên xe để chờ cơn mưa tạnh , chúng tôi đành mua vài chiếc áo mưa ni lông bên các quán bên đường . Các bà các cô hàng quán nhoẻn miệng cười tươi :
- Các bác mua thêm vài cái về làm quà cho người thần .
- Giá mỗi cái bao nhiêu ?
- Dạ , mười ngàn đồng .
- Thế cái này có mặc được bền lâu không ?
- Không , chỉ mặc một lần thôi .

Chúng tôi mặc vội chiếc áo mưa , chạy qua nhà hàng . Bên trên đã có nhiều thực khách đang chờ phục vụ . Ông trưởng đoàn sang sảng giới thiệu :
- Hôm nay quí vị sẽ được các món ăn đặc sản của Ninh Bình , Dê Núi xào lăn .

Trên cái bàn tròn trải khăn xanh mượt mà , vài món ăn được dọn ra trông bắt mắt , đầy "ấn tượng " , cơm cháy rang phồng màu vàng thơm ngậy , đĩa thịt dê xào lăn vàng óng ánh , tô thịt heo kho ram , dĩa rau muống xào tỏi . Con bé Linda nhà tôi hỉnh mũi :
- Má má , mấy bữa nay con ra ngoài này , hình như bữa cơm nào cũng có món rau muống xào .
- Ăn đi con , đây là món quốc hồn quốc túy của dân ngoài Bắc chúng ta đó con .
- Má nói sao chớ ở nhà má nấu canh rau muống tôm khô vắt chanh , rau muống luộc chấm nước mắm chanh ớt , rau muống chẻ ăn với bún riêu . Con thấy ở đây toàn rau muống xào tỏi , nước mắm chả thấy chanh ớt đâu .

Tôi gắp thử miếng dê xào lăn . Vị thơm ngon beo béo , không có mùi dê ngai ngái như các món dê xào lăn , dê rựa mận ở khu tôi ở bên Mỹ . Các cô gái hầu bàn xinh xắn lăng xăng tới hỏi :
- Các bác xơi thịt dê được thơm ngon không ?
- Ngon "nhắm" , nhưng tui hỏi thiệt sao miếng thịt dê này da nó dày thế . Tui nghi là thịt heo quá ?
- Dạ không bác , nhà hàng chúng em không làm thịt heo , chỉ có thịt lợn thôi . Dê chúng em làm rất tiêu chuẩn , rất chất lượng .
Có lẽ chúng tôi được hân hạnh thử món dê Sơn Dương mà Từ Hi Thái Hậu đãi các sứ thần tám nước , Bát Quốc Liên Minh . Các thợ săn được lệnh vào khu rừng sâu của Thiên Tân bắt được 6 con dê núi khỏe mạnh . Đưa về nuôi chúng bằng cỏ từ tỉnh Quảng Đông Vân Nam xa xôi hẻo lánh ,cỏ này có tên là Đông Trùng Hạ Thảo quí giá vô ngần (không biết sao chứ ở Việt Nam cỏ này gọi là cỏ gấu ) . Đàn dê ăn ngon ngủ kỹ trở nên béo mập , sau đó chúng sinh đẻ ra bầy dê con , và bầy này cũng nuôi bằng cỏ đó (không chết là may !) , khi được một tuổi đem làm thịt , ngâm chúng vào sữa dê tươi , trong có ngâm hoa hồng trắng , sen trắng . Ngâm đến ngày thứ 10 , những con Sơn Dương Trùng xuất hiện (tôi nghĩ là mấy con dòi ) . Đầu bếp nhặt chúng ra , lăn bột ướp thêm ngũ vị hương , táo Tàu đem chiên , và đem ra đãi khách .

May là ở đây chúng tôi được thưởng thức món Sơn Dương Xào Lăn , chứ gặp của Từ Hi Thái Hậu chắc bà con chạy mất dạng .

Ngắm nghía các cô gái miền Ninh Bình và so sánh các cô gái ngoài Hà Nội sáng nay mà chúng tôi gặp ở Văn Miếu Quốc Tử Giám, tôi nhận xét ra có vài điều khác biệt . Nhân mùa thi học sinh kéo nhau vào đầy sân Khổng Miếu , bên cạnh Thiên Quang Tĩnh (giếng phản chiếu ánh sánh mặt trời ) . Tuy được các nhân viên bảo vệ dặn dò không được rờ tay chân trên đầu các con rùa trên lưng vác bia đá tiến sĩ .

- Các cháu ơi , không nghe họ nói không được sờ vào đầu các con rùa này à .

Mấy cô gái Hà Nội nhỏ nhắn , cười tươi :
- Không , chúng cháu không có rờ đầu rùa , mấy con này là mấy con ba ba .

Mấy cô gái ở Ninh Bình nhìn rất xinh xắn , nhưng hai vai khá nở nang . Tôi ngẩm nghĩ mãi mà không biết gặp những hình dáng này ở đâu , trong các màn ảnh ti vi hay trong kịch ảnh , cô gái Lam Hồng hay cô gái tải đạn ngoài chiến trường ?

- Tui thấy ngoài cái món dê núi , món cơm cháy này ăn rất ngon . Dòn tan nghe sừng sực trong miệng .
- Vâng , món này rất đạt chỉ tiêu của nhà hàng . Bác có rảnh cứ ghé thăm .
- Cơm cháy này có dễ làm không ?
- Không khó lắm bác ạ ! Bác cứ việc nấu cho cơm cháy khê lên , xong bác mang đi phơi mấy nắng , mấy sương . Thế rồi khi nào dọn lên bác cứ việc rán nó lên , ăn dòn tan trong miệng . Bác cứ vô tư mà xơi .
- Vâng , chúng tui ăn "khí thế" lắm .

Cơm cháy này tôi có đọc trong một cuốn sách Chua Cay Mặn Ngọt của nhà văn nước ngoài , Jeffrey Alford và Naomi Duguid . Ông ta có nhắc đến món ăn cơm cháy này của người Lào (Thai-Lao Crispy Rice Cracker) . Gạo thơm được nấu trong nồi đất lớn với cái đáy nồi rộng hình cánh cung . Đặt trên củi cháy với ánh lửa hồng , dưới đáy nồi sẽ tạo ra miếng cơm cháy vàng thơm ngào ngạt . Hoặc là đem những hạt cơm ép thành bánh , đem phơi khô ở nơi thoáng khí . Trước khi đem đãi khách , mang những miếng cơm chay này trong dầu chiên thật sôi , và chúng sẽ thành những miếng cơm cháy ròn tan trong miệng , thơm ngon ngọt bùi . Đây có lẽ là một cách nấu nướng đầy nghệ thuật của người Trung Hoa , người Thái , và người Lào cũng như có thể là của các dân tộc dùng gạo là chính trong bữa ăn . Chúng ta gọi là món Cơm Cháy Vàng , người Thái, Lào gọi là Khao khop . Họ dùng món này chung với món súp Pad Thái với la' chanh kaffir . Riêng ở nơi đây Cơm Cháy Chiên vàng dùng như một món tráng miệng , có người thêm chút thịt chà bông (ruốc) cho mặn mà , ít thịt mỡ với hành hương tạo thành hương vị độc đáo quê hương của vị vua cờ lau tập trận , Đinh Bộ Lĩnh .

14/12/2008

Giot Nang Que Huong

My , cháu gái bà nhà tôi dắt năm người chúng tôi đi lên tới một khu phố nằm khoảng giữa đường Nguyễn Trọng Tuyển , Phòng Điều Trị Y Học Dân Tộc . Một ông dáng chừng ngoài bốn mươi da dẻ hồng hào , tôi đoán chừng là Đông y sĩ , ngồi trên cái bàn vuông nho nhỏ , hỏi chúng tôi có cần xem bệnh uống thuốc gì không .
- Dạ thưa bác sĩ , con bé Linda nhà tôi sao chân tay nó cứ bị ngứa , rồi gãi lung tung .
- Được rồi để tui coi cho . Cháu nó bị chàm ăn , nên cứ bị ngứa . Cháu nó phải trị liên tục cả tháng mới hết căn bệnh .
- Sao bác sĩ bên ấy biểu cháu bị allergy dị ứng .

Ông thầy lang nghiêm nét mặt :
- Không phải , cháu bị chàm . Bệnh này không khó chữa . Để tôi gọi người cho cháu vô trong chữa bệnh . Đầu tiên là phải giác mấy cái máu bầm ra , rồi ngâm chân vào nước ấm có pha thuốc .

Ngồi rãnh rỗi trong khi chờ đợi , tôi nghĩ thầm : " Đã tới đây rồi sao mình không đi khám bệnh xem sao . " . Tôi xòe bàn tay đưa cho ông y sĩ :
- Tiện đây nhờ bác sĩ khám bệnh cho tui luôn .

Thầy lang chẩn mạch bằng ba ngón tay , mắt lim dim :
- Tui có bị bệnh gì không bác sĩ ?
- Bây giờ đo huyết áp ông 11/7 bình thường thôi . Nhưng theo kinh nghiệm hành nghề của tôi . Trong vòng ba năm ông phải cẩn thận coi chừng .

Tôi hơi giựt mình , thầy lang nói sao giông giống như thằng bạn tôi , thầy phong thủy bói toán . Hai thầy cũng trùng tên họ , chỉ khác nhau chữ lót thôi .

- Theo bác sĩ thì tôi bị gì ? Báo cáo khám nghiệm tui chỉ hơi cao đường , cao mỡ .
- Mạch của ông cho tôi biết ông bị thận .
- Thận yếu hả bác sĩ ?
- Không , chẳng nhũng không yếu mà lại dương . Ông phải tới đây châm cứu 10 ngày liên tục , rồi nghỉ 10 ngày , rồi châm cứu 10 ngày . Ba lần châm cứu thì mới dứt căn bệnh hoàn toàn .

Tôi ngần ngừ không quyết đoán . Về Việt Nam thăm quê hương , định dẫn con cái đi thăm chỗ này chỗ nọ Huế Sài Gòn Hà Nội , bây giờ thoáng nghe thầy lang chẩn bệnh , đưa ra bệnh lý nghe đã hết hồn . Khám bệnh như vậy hết cả những ngày đi chơi .

- Bây giờ tôi cho thuốc hạ âm , vê uống đỡ . Khi nào ông quyết định cứ tới đây .

Nhìn ông ta có dáng đạo mạo , mặt mày tươi sáng hơn các ông thầy lang chỗ tôi ở bên Mỹ , tôi đánh bạo hỏi chuyện :
- Hỏi thật bác sĩ nha , bác sĩ hình như có sống ở nước ngoài ?
- Có , tôi từng ở bên Pháp 17 năm . Ba tôi là bác sĩ tây y , chuyên về tim .
- Vậy thì tại sao bác sĩ lại chọn ngành đông y .

Ông thầy y sĩ chép miệng :
- Thì ... hồi đó ông bị cơ tim nhồi , đưa vào bệnh viện . Bác sĩ tây y lắc đầu chịu thua , may gặp một bác sĩ đông y người Tàu , chẩn bệnh cho thuốc uống hơn chục thang thuốc , rồi hết bệnh ngay . Tôi hỏi anh , vậy anh muốn học ngành nào , Tây y hay Đông y .

Tôi nhìn quanh quẩn qua phòng khám bệnh , dù hơi nằm vào sâu một chút , cách đường chính hơn chục thước , ngang bảy tám thước , chiều sâu hơn hai chục thước . Nhà này tính theo thời giá là mấy trăm cây vàng .

- Phòng khám bệnh này của bác sĩ mua lại giá cao không ?
- Không , của ông già tôi . Lúc trước bị tiếp thu , bây giờ nhà nước cho lại .
- Sao tui nghe nói lấy lại nhà khó khăn lắm mà .
- Trường hợp đặc biệt lắm . Hôm đó tình cờ ông viện trưởng gọi tôi khám bệnh khẩn cấp cho một ông nào đó . Tôi tưởng ông ta chỉ là một ông giám đốc gì đó . Ổng ngủ qua đêm dậy , chân tay không cử động được . Bệnh này đem vô bệnh viện chích là đi đời ngay .
- Ông bị bệnh gì ghê vậy ?

Thầy lang gật đầu :
- Trúng gió . Rồi tôi châm cứu ổng hơn một tiếng là ông đi đứng bình thường . Tôi đâu biết ổng là ai đâu , về sau mới ổng làm lớn lắm . Ổng có hỏi chuyện tôi , tôi kể đâu đuôi câu chuyện về căn nhà của ông già tôi . Anh biết không , chỉ trong hai mươi bốn giờ , tôi lấy lại căn nhà này ngay . Bây giờ căn nhà anh thấy đó .




Về nhà , tôi ngồi kể lại những gì trong phòng mạch cho các em các cháu tôi nghe . Cậu em tôi ngắm nghía tôi một lát , hỏi han :
- Ổng biểu anh bị thận dương , tại sao vậy ?
- À ! Ông nói tại mắt tôi bị đỏ , có nhiều gân máu . Tóc khô, trắng ở gốc .

Bà nhà tôi chen vào :
- Mắt đỏ là ông tối ngày luyện chưởng trên mạng nét , Đại Đường Song Long chết tiệt gì đó , còn tóc ông bị trắng ở gốc thì tuần trước ông mới nhuộm tóc , một tuần lễ thì tóc bạc ông phải nhú lên chớ . Tui nhìn coi cũng đoán được bệnh .
- Rồi ổng nói tui bị điếc một bên , tai nó kêu o o . Ổng nói điều trị cũng hết cả tháng .
- Ông có khám trong tai ông không mà sao ổng biết ?
- Không , ổng chỉ rờ ngón tay khám mạch thôi .
- Tôi nhìn cái đầu ông cũng biết , ông nói chuyện với người ta mà cứ nghiêng một bên thì đứa trẻ lên ba cũng biết , phải không Linda ?
- Dạ .

Bà nhà tôi nhẩn nha nói tiếp :
- Lúc tui ở phòng mạch gặp một bà ăn mặc sang trọng , hỏi tui có muốn mua nhà mua đất ở Sài Gòn không . Bà nói bả có cả chục căn biệt thự lớn lắm , mua thì bà để giá rẻ cho . Tui hỏi bả làm sao mà chị có nhiều nhà thế . " Nhà tiếp thu của những người bỏ ra nước ngoài " . " Rồi bây giờ họ trở về không đòi được nhà hả ? " Bà ta bĩu môi : " Sức mấy mà đòi được ! "

Cậu em tôi hỏi :
- Vậy ba người khám bệnh với vài lọ thuốc viên , chả có nhãn hiệu gì hết , anh trả hết bao nhiêu ?
- Hình như là bốn trăm ngàn đồng .
- Vậy thì mai mốt em chuyển ngành không đi dạy nữa , để đổi qua ngành y coi bộ khá .

oooooOOOOoooo

Chú em tôi năm nay xấp xỉ năm mươi , cao hơn tôi hơn một khúc . Dạo này chú nhìn có da có thịt hơn . Tay luôn luôn cầm điếu thuốc lá .
- Sao chú không bỏ luôn thuốc lá , tui nghe nói chú bị phổi ?
- Dạ, hết rồi . Bây giờ em đi dạy nhiều khi mệt lắm , mà đi khám bác sĩ tìm mãi không ra .
- Thế chú đi dạy ở nhiều trường không ?
- Lúc trước thì được hai ba trường , nhiều tiết . Bây giờ chỉ còn dạy một tiết ở trường đại học Văn Lang thôi .
- Tui tưởng chú dạy giỏi , được sinh viên quý mến chớ !
- Trái lại , cả ban hội đồng giáo sư ghét em lắm .
- Sao vậy ?

Chú em cười nhẹ , miệng phì phà hơi thuốc :
- Thì em chấm bài thi về Tin học , thí sinh 128 đứa em đánh rớt cả 128 đứa . Tụi nó học kém quá , tiêu chuẩn bài thi đâu khó lắm .
- Sao chú không giống như các vị giáo sư khác , làm vậy ai dám nhờ chú chấm bài .
- Đi thi giống như mình đi thi nhảy dây , sợi dây căng tới một mức nào đó . Nhảy qua thì đậu , vướng thì rớt . Cũng có vài lần sinh viên gởi người mang quà cáp tới biếu , em biểu họ mang về hết đi .

Tôi gật đầu đồng tình . Cần kiệm thì không có , nhưng liêm chính thì chú em tôi có thừa .
- Cách đây mấy năm em vướng vào một vụ thưa kiện . Một sinh viên chắc có ai đỡ đầu đâm đơn thưa em chấm bài sai . Vụ này đưa đến Bộ Giáo Dục .
- Bài thi ra sao mà chú đánh rớt ?
- Em nghĩ rằng cậu sinh viên đó cóp pi từ một nguồn nào đó . Bài luận văn làm rất hay , với trình độ như hắn em nghĩ rằng hắn không thể nào đạt được mức như vậy .

Tôi tò mò hỏi thêm :
- Đâu chú nói thử tui nghe xem ?
- Em nói anh cũng chẳng hiểu bao nhiêu . À ! Hình như có một câu như sau : " Can not connect to an FTM server " .

Chú em tôi nói khá nhanh , tôi phải bảo chú ấy viết trên giấy tôi mới hiểu .
- Hình như trước chữ " FTM" phải dùng A .
- Đấy , chính anh tiếng Anh khá như vậy mà còn sai . Em đã thử rất nhiều ông nhiều bà có bằng cử nhân Anh Văn , họ vẫn dùng sai A và AN trong trong câu này . Trên nguyên tắc A được dùng trước phụ âm , AN trước các nguyên âm . Nhưng chữ " FTM" đọc là " Ép Ti Em " nên phải viết chữ AN thay vì A .


Mấy chục năm loay hoay với chữ nghĩa , A AN vẫn còn sai sót .
- Làm sao chú biết vậy ?
- Hồi xưa em nghiên cứu mấy tháng trời về mạo tự A AN nên khá rành . Em thấy cách anh nói tiếng Anh bây giờ không giống như ngày xưa . Giống như là ....

Tôi đỡ lời chú :
- Mấy người Mỹ trong hãng tôi , nói tôi nói tiếng Anh giống hệt như anh chàng diễn viên Hồng Kông Jackie Chan . Nhất là những khi tôi bị canker sore lở miệng , chả có một ông một bà hiểu hết . Tôi nói tiếng Việt mà chị nhà còn chưa hiểu , phải không bà ?
- Hả ?

Ngồi quanh đó nghe câu chuyện tào lao giữa chúng tôi , các con nghe câu trước câu sau .
- Bây giờ tôi hỏi chú nhé , chữ OIL chú đọc làm sao ?
- Oi , mấy cháu hiểu không ?

Mấy đứa con tôi lắc đầu tỏ ra không hiểu .
- Ôn , ong .

Chúng nó vẫn nghệch mặt . Tôi chậm rãi nói :
- Thôi để tôi nói thử chúng nghe nhé : " Oi ồ "

Tức khắc mấy đứa con tôi gật đầu hiểu ngay :
- Là dầu xăng đấy mà .

Chú em tôi phản đối :
- Mấy người nói không đúng giọng của người Anh , giọng nói đó là của dân cao bồi Texas . Nói như em mới đúng giọng người Ăng Lê .

oooooOOOOOoooo

Trong chợ đầy rẫy thức ăn tươi sống từ thịt bò heo lợn . Chỉ có gà đi bộ , tức là gà ta giá cả quá đắt 240 ngàn một con , gần 15 đô , nên vắng bóng các lồng gà ven chợ . Thay thế là loại gà công nghiệp làm sẵn bỏ vào bao , giá tương đối rẻ 55 ngàn một kí . Rau rợ từ rau muống , mồng tơi , dền , đay , cải đắng bí bầu tươi rói . Cá rô cá lóc xoay mình dẫy đành đạch trên các mâm nhôm tròn . Tiếng la ơi ới buổi chợ sáng : " Mua em cá điêu hồng đi anh . " "Mua dùm em ít tôm sú về nấu canh cho chị Hai này anh ... " .

Ở đây hơn một tuần các bà các cô thấy mặt tôi vào sáng sớm cứ mời inh ỏi . Tôi ghé vào một quán nghêu sò ốc hến , vừa ngồi xuống tôi vào một rổ ốc không biết tên . Chị chủ hàng tươi cười :
- Chú ăn ốc bông này hả ? Làm cách nào ?

Tôi ngẩn người ra , ốc thì chỉ có việc luộc ra rồi chấm mắm gừng hoặc muối tiêu chanh . Hỏi như vậy biết đường nào trả lời . Tội ậm ừ không nhất quyết . Một bà trạc bốn mươi tuối đang ngồi khêu ốc kế bên , góp ý :
- Chắc ông này Việt Kiều về , hổng biết đường ăn ốc , toàn là " Ốc chi? " . Thôi làm món ốc rang me cho ổng ăn , rồi tính luôn phần tui cho ổng .

Chị chủ quán nhanh nhẩu gật đầu :
- Được chị Bé .

Tôi quay lại nhìn bà ta , tự nghĩ : " Chị này mà bé , cũng bảy tám chục kí . "

Một trái vịt lộn , đĩa ốc bông và đĩa sò huyết chừng 25 ngàn đồng . Bên cạnh một chị quần áo hơi lếch thếch , áo trắng thành màu xám đen , ngồi rao với giọng miền Trung không nặng lắm :
- Tẹp tươi , tẹp tươi đây . Năm ngàn đồng một lạng .

Nhà tôi năm người cộng với gia đình cô em út tôi bốn người . Nếu ăn thì ít nhất cũng nửa kí . Vài ba bà mua tép cũng chỉ hai hoặc ba lạng thôi .
- Cho tui nửa kí tép . Bao nhiêu chị ? Hai mươi lăm ngàn hả ?

Bà nhà tôi cứ mỗi lần nhìn thấy mấy con tép khô bán bên Mỹ , cứ chép miệng : " Giá như có món tép tươi ăn nhỉ . Nó cứ nhảy tong tóc cả lên , nghĩ đến mà mê .

Tép rang thì phải có món rau . Kế bên là hàng bán cua đồng , với rau đay , mồng tơi , mướp . Những chú cua màu nâu sẫm bò lỗng ngỗng trong chậu . Bà chủ sạp nói giọng Bắc lơ lớ :
- Anh mua cua dùm em . Cua này vừa mập vừa béo .

Tôi ngần ngừ không biết tính ra sao . Bà nhà tôi sáng sớm có dặn rằng , mua chỉ chục con thôi , đủ nồi canh .
- Cho tôi một tá .

Bà ta ngoay mặt dỗi :
- Cua em mà anh chỉ mua thế thôi à ! Làm sao em bán . Ít nhất là cũng nửa kí hay vài lạng . Đây này cua em , em xay sẵn thành bọc rồi . Bọc nhỏ mười ngàn , bọc lớn 15 ngàn . Anh lấy luôn rau đay nhé , một bó không đủ ăn đâu anh , phải bốn bó . Lấy luôn mồng tơi nhé , thêm hai bịch cà ghém . Làm sẵn hết rồi , anh cứ việc về bảo chị nấu cho xơi .

Vừa về đến đầu ngõ gặp cô em , tôi xoè bịch tép cho cô em tôi xem . Nhìn qua cô em tôi lắc đầu :
- Mới hôm qua ăn tôm sú , hôm nay lại tôm tép , mà loại tép riu này em chưa hề ăn qua . Anh cứ nấu mà ăn .

Nói xong cô em tôi quây quả bước thẳng ra chợ bán . Hai anh em cùng một mẹ cha , từ Bắc vào trong Nam 54 . Những món ăn miền Bắc hồi bé mẹ thường nấu cho ăn , rau muống luộc , muống xào , trứng bắc , rau đau nấu cáy , tép rang vắt chanh . Cũng có khi tôi nấu cho cả nhà ăn . Rồi khi vào sống trong chợ toàn người Nam , bây giờ nước mắm chấm rau cô em pha đẫy đường vắt tí chanh ớt làm tôi khó ăn quá .

Bà nhà tôi đang vắt vẻo ngồi uống cà phê sữa :
- Ông mua gì lắm thế ! Đồ ăn đồ uống còn đầy trong tủ lạnh , nào xem ... tôm sú , thịt heo kho tàu . Bây giờ ông vác món gì về vậy ?
- Tép tươi mà bà hay ước ao đấy .
- Tép hả ? Tép này muốn ăn ngon phải cắt đầu cắt đuôi .

Tôi thẫn thờ , mở he hé bịch tép ra . Mấy ngàn con còn đang tưng tưng , bỏ đầu bỏ đuôi phải đến cả ngày .
- Vậy thì tôi mang ra trả , hổng ăn nữa .

Chị hàng tép vẫn còn đó , miệng còn rang inh ỏi . Tôi ngồi xuống bên cạnh , giọng nhỏ nhẹ :
- Chị Hai ui ! Bà nhà tui biểu tép này muốn ăn , phải cắt đầu cắt đuôi . Mà làm sao tui cắt hết , hồi nãy tui mua của chị 25 ngàn , để lại cho chị 15 ngàn thôi .

Nghe qua , chị ta lắc đầu nguầy nguậy :
- Tẹp này bạo chị không thệ căt đầu căt đuôi . Cự việc rang lên , nọ sẽ rụng đầu rụng đuôi . Bây giờ anh cọ cho em , em cũng không lậy tẹp anh được .

Thế là tôi mang tép về nhà loay hoay rửa sạch , nhặt ba cái linh tinh rác rến , phơi cho ráo nước và mang lên bếp cho hành tỏi rang khô . Mùi thơm sực nước mắm loang ra khắp nhà bếp . Ngoài chợ tiếng rao vẫn lanh lảnh buổi chợ đông .

- Ai mua cua mua tép hôn .....

oooooOOOOooooo

Chú em tôi cùng cô bồ sống chung đã nhiều năm (tuy chưa cưới hỏi ) ngồi trên chiếc ghế gỗ trong bàn khách . Lần trước hai vơ chồng chú em tới chơi nhưng tôi đi vắng .
- Thím tên gì vậy ?

Chú em tôi nhanh nhẩu :
- Trân .

Nhìn thoáng qua , cô em dâu tôi có nét hơi lai người Tàu .
- Có , gần hai mươi đời rồi . Dạ , quê em ở Long An . Em hả ? Em họ Trần .
- Ô ! Vậy thì Mỹ sẽ gọi là Tran Tran .


Chú em tôi tay vẫn vân vê điếu thuốc 555 :
- Anh chị và các cháu đi Thái Lan vui không ?
- Vui chứ . Khi nào chú thím có dịp đi Thái cho biết .

Chú ấy biũ môi :
- Trân tháng Tám này đi , còn em thì không ?
- Sao vậy ?
- Em không thích , có lẽ là vì xứ Thái không văn minh văn hóa bằng mình . Nói chung ở châu Á chỉ có Nhật , Trung Quốc , Nam Hàn có nền văn hoá xấp xỉ với mình thôi .

Tôi không thích bàn cãi về các nền văn minh của từng xứ từng miền . Nhưng qua chuyến du lịch xứ Thái mới biết rằng ngoài những lời hướng dẫn của hai đoàn trưởng của hai công ty Saigon Tourist và Donna Tourist , tôi nhận thấy cách cư xử lịch sự của dân Thái có lẽ hơn nhiều dân tộc ở châu Á châu Âu , Mỹ kể cả Việt Nam .

Tông , chú em rể tôi rót bia Saigon vào từng ly :
- Mời các anh . Bia này tuy không bằng Heineken , nhưng đậm đà không kém .

Uống qua vài ly , chú em ngà ngà :
- Anh biết không , bây giờ mình không được gọi dân Thái , dân miền Thượng là dân mọi nữa .
- Vậy gọi là gì ?
- Người dân tộc .
- Vậy mọi da đỏ bên Mỹ phải gọi là gì ?
- Phải gọi là người dân tộc da đỏ .

Tôi bật cười , nói :
- Thiệt ra , mọi da đỏ là do người mình gọi . Khi những năm 30,40 chiếu phim cao bồi uýnh nhau với dân Indian , thấy mặt mày họ sơn xanh sơn đỏ nên đặt chết tên họ . Người dân da đỏ da họ cũng giống như dân châu Á thôi . Nói nãy giờ quên , để tui vô lấy gọt trái Thanh Long đỏ , xoài Gòn của Thái ăn thử .

Chú em mở to mắt ngạc nhiên :
- Ủa có Thanh Long đỏ sao ?
- Có chứ , nó đỏ sậm màu như củ dền . Sao ! Chú ăn thử nó ra sao ?
- Cũng giống như thanh long ruột trắng của mình thôi .
- Lúc ở bên Thái , một bà đi cùng chuyến , nhìn thấy trái này cũng ngạc nhiên như chú . Tui ghẹo bả : " Chị Hai ui , trái này không phải là Thanh Long , mà là trái Hồng Long . " Bả tin như sấm nổ , gật đầu lia chia . Còn xoài Gòn Thái ra sao , ngọt ngay và sừng sực phải không ? Trái cây Thái nổi tiếng với sầu riêng , bòn bon , măng cụt , còn mấy loại khác chắc không bằng .

Chú em tôi tiếp tục ngà ngật :
- Còn heo mọi cũng không được gọi là Heo Mọi nữa , phải gọi là Heo Miền Núi , hay là Heo Dân Tộc .

Chà cái này coi bộ không khá . Người Mỹ bên đó thỉnh thoảng có người nuôi Heo mọi để làm thú cưng (pet) trong nhà . Khi tôi hỏi họ , họ tưng tửng trả lời : "Oh ! Vietnamese Pig, you don't know ??? " Đó là danh tự chính thức cho loại lợn này , cũng như lọai ớt hiểm , Thai hot pepper . Mình văn hoá văn minh biết bao , bây giờ lại phải thành dân tộc sao .

Vừa lúc đó , một cô cháu chú Tông bước vào trong nhà , tay ôm một bọc giầy dép và chào bán :
- Giầy này bền bỉ lắm , chồng cháu làm ở sân bay đi cả chục năm vẫn chưa mòn .

Chiếc giầy da màu nâu sẫm , đế cao su thấp , giá đến gần 400,000 đồng VN (trên 20 đô la ) , tôi lật tới lật lui vẫn không tìm ra xuất xứ nước nào làm .
- Hàng xịn , cao cấp đấy chú .

Chú em tôi nhanh nhẩu hỏi :
- Phải giầy " dân tộc " không cháu ? Lựa cho chú một đôi , cho thím một đôi .

ôooooooOOOOOOoooooo

Trên đường đi thăm nhà chú em út tôi ở miệt Bình Triệu . Xe chạy qua đường Hai Bà Trưng , rẽ sang đường Điện Biên Phủ , thẳng Ngã Tư Hàng Xanh . Các con đường dày đặc đủ loại xe cộ , từ xe buýt sơn xanh vàng An Nhơn Bình Thạnh , xe tắc xi Vinasun , ô tô riêng Toyota , xe gắn máy chen chúc nhau , len lỏi trên các ngả đường . Hầu như không có luật đi đường nào nhất định cho các vị tài xế này . Dù cho có đèn giao thông xanh đỏ , người lái xe gắn máy liếc nhìn xem ở ngả tư đó có cảnh sát giao thông hay không , và cứ vậy họ luồn lách cứ thế mà đi .

Đoạn đường từ đường Điện Biên Phủ tới Ngả Tư Hàng Xanh mở ra nhiều con đường , hai bên có trồng vài cây dừa , cây cọ trên các mảng cỏ xanh tươi . Dọc hai bên , nhà cửa xây san sát , cái cao cái thấp lô nhô như răng ông già bà lão . Đây cửa hàng bán vật tư xây dựng , bên cạnh bán quần áo treo lủng lẳng . Vài bà ngồi bận bịu múc chén chè trao cho khách ven đường . Xe đạp hầu như chạy rất ít trên đường . Ai nấy đều muốn có một phương tiện chuyên chở nhanh hơn để đi làm hoặc vui chơi , xe gắn máy đã giải quyết được vấn đề này . Một thành phố có 10 triệu dân mà có vài triệu xe gắn máy , đường xá lại đang sửa lại cống rãnh thoát nước , các lô cốt nằm ụ trên các con đường , làm sao mà xe cộ không kẹt cứng được .

Chúng tôi ngồi trên xe tắc xi 7 chỗ ngồi . Khi người cháu tôi ngồi chỉ đường cho cậu tài xế :
- Đó , cái hẻm vừa qua . Bác tài quẹo lại giùm .

Thế là xe quay chữ U ngon lành , mặc kệ đoàn xe trước mặt tiến tới . Kẻ chen người lách , làm sao thì làm , miễn có kẽ hở là chun vô . Có lẽ không ai ý thức được việc mình làm , dù trên các biển ngữ treo trên các hẻm ra vào : " Tổ Dân Phố Phường 2 Quyết Tâm Xây Dựng Nền Văn Hóa tốt đẹp " .

Đường ta , ta cứ đi
Nhà ta , ta cứ xây
Ruộng ta , ta cứ cày .

Trên xe tôi hỏi thử cậu tài xế :
- Theo như anh , làm sao để giải quyết nạn kẹt xe như vầy ?

Cậu tài xế ngần ngừ :
- Mấy cái chuyện này làm sao em giải quyết được , để cho mấy ông lớn lo .

Nhà chú em nằm khá sâu trên tỉnh lộ 13 , sát con sông . Cách đây mười mấy năm , khu này còn có những hàng dừa cao ngất , nghiêng ngả theo chiều gió . Bây giờ nhà cửa xây san sát nhau . Chú em tôi được ông bố vợ chia cho một miếng đất . Nhà bề ngang bốn thước , dài hơn chục thước . Chú em tôi hãnh diện khoe :
- Nhà em tự vợ chồng xây lấy , có điều không đủ tiền nên tường không có thép , không kiên cố lắm . Móng nhà em xây 40 phân , tường thì có 10 phân thôi . Còn la phông vợ chồng em tự làm lấy .

Nhìn quanh ngỏ hẻm , vài con mương nước xanh đục . Rau muống , lục bình chen lẫn mọc lẫn lộn .
- Ở đây xa chợ , nhiều khi chúng em làm biếng , cứ việc ra bứt mấy rau dền , rau muống mọc hoang về xào hay luộc về cải thiện bữa ăn .

Cạnh bờ mương , một cái miễu nhỏ nhang hương đang nghi ngút . Tôi nhìn thoáng vào trong , vài hình tượng khắc ngồi chễm chệ .
- Ủa , sao ở đây lại có cái miễu này vậy ?
- Miễu Ngũ Hoàng , thờ Ba Bà Hai Ông , linh lắm anh Hai !
- Linh thiêng làm sao , thím nói rõ cho tui nghe .
- Thì cách dây vài năm , bà Tư bán chè đầu ngõ . Bả nghèo lắm . Lúc trước cái miễu này nhỏ lắm , bả ra khấn vái làm sao đó , mấy ngày sau trúng vé số cặp mười . Thế là bả xây lên căn phố mấy tầng , rồi bả tu bổ lại cái miễu hoang đó .
- Rồi ông chủ tịch phường không nói gì à !
- Dám nói , ông ăn quá xá , anh coi cái nhà đằng kia , hai ba tầng . Nhà ổng xây cấp 2 , còn nhà của em cấp 4 . Gió thổi mạnh là nó muốn rung rinh .

Tôi bật cười , nói :
- Vậy tí nữa chú dẫn tôi ra Miếu Ngũ Hoàng , cầu xin một tí . Nhưng tốt nhứt phải xin trúng lô tô bên Mỹ mới được nhiều . Nhứt là Mega lô tô , trúng đến mấy trăm triệu đô .

Không hiểu sao , từ Mỹ đến thăm nhà người cháu bên vợ và chú em tôi , lần nào cũng bị cúp điện . Ngồi trong nhà không có quạt , trời hầm sắp chuyển mưa . Ai nấy đều toát mồ hôi . May sao trời đổ hột mưa . Mái nhà tí tách vỗ lộp bộp trên mái tôn . Con bé Linda nhà tôi kêu lên :
- Hình như có mưa đá . Kêu to quá .

Bà nhà tôi lên tiếng :
- Không phải đâu , tại mưa rớt trên mái tôn , nên kêu to thôi . Nhà rỗng kêu to đấy con .

Chú em tôi pha trò :
- Ngày xưa điện có 3 tầng , bây giờ điện có 4 tầng .

Chú út Loi nhà tôi , khi còn bé tôi hướng dẫn chú làm bài tập lớp 2 , dạy chú làm toán chu vi và diện tích hình vuông . Nói mãi mà chú không hiểu , tôi tức mình hỏi chú : " Chú bây giờ không học , mai mốt chú lớn lên làm cái gì để sống . " Chú trả lời ngon ơ : " Em đi bán cà rem . "

- Sao lại có bốn tầng ?
- Dạ . Cao thế , Trung thế , Hạ Thế . Bây giờ mỗi lần cúp điện con nhà em lại biểu : " Kỳ thế ! "

Trời hơn sáu giờ , đèn điện không có . Cảnh vật lờ mờ . Chú em út tôi dắt qua nhà chú Thăng , em thứ tư của tôi . Chú đi dạy học mới về . Hai vợ chồng chú thím đang ngồi trên bộ ghế ăn mì gói , bên cạnh là đĩa rau cải luộc . Dưới hai ngọn nến lờ mờ , tôi vẫn nhìn thấy chung quanh tường , các kệ ngổn ngang những sách là sách . có cuốn dày cuốn mỏng .

Chú em phân bua :
- Tưởng chỉ có mình anh tới chơi , ai dè cả gia đình tới .

Nhà tôi chỉ những kê.ngăn sách :
- Chú làm gì mà đọc sách nhiều vậy ?
- Tại chị không biết đó thôi . Có hai loại người đọc sách , một loại đọc chỉ lấy văn bằng , còn loại kia như em , đọc chỉ lấy kiến thức . Ai hỏi gì cũng biết .

Bà nhà tôi cười , lấy tay chỉ vào tôi :
- Như nhà tôi mà như vậy , tôi đem vất đi hết . Để sách vở nhiều như vậy , chỉ tổ cho gián chuột làm tổ .

Tôi chen vào :
- Bởi vậy nên dạo này anh toàn mua sách có hình .

Hai chú em tôi thắc mắc :
- Sao vậy ?
- Sách có chữ tiếng Anh , chỉ đọc không được . Còn sách hình xanh xanh đỏ đỏ thì chỉ thích lắm .

Chú Thăng hỏi thêm :
- Nếu vậy , hai cháu lớn học đại học , chắc sách vở cũng nhiều ?
- Không , chúng nó học xong năm nào , bán sách luôn năm đó để mua sách mới .
- À ! Ra vậy .

Phòng khách nhà chú vuông vắn , 4 mét nhân 4 mét . Sách vở tứ tung đầy ba vách .
- Thế bên trong còn sách nữa không ?
- Còn chứ .
- Thế vợ chồng chú ngủ ở đâu ?

Bà nhà tôi chêm vào :
- Ông hỏi gì mà hay thế ? Thì ngủ trên đống sách , chớ ngủ ở đâu nữa .

Cách đây mấy năm , bà nhà tôi có cho chú năm ngàn đô để chú nâng cao cái nền lên . Mỗi năm vào tháng 9 tháng 10 nước sông dâng cao . Khu miền này đều ngập tới đầu gối . Bao nhiêu tiền chú đều đổ vào mua sách .

Lúc ra về , bà nhà tôi chép miệng :
- Nội bao nhiêu sách , lúc trước chú dành để mua đất xây phòng trọ . Có lẽ bây giờ chú đã là triệu phú ...
- ... Bất đắc dĩ . Bà không nghe chú Loi nhà này nói sao . Chú có bà chị vợ , có mấy căn nhà trọ . Mỗi tháng mỗi phòng 3 nhân 5 mét được hai trăm ngàn . Đến chiều tối họ là công nhân đi làm về , réo um lên : " Bà chủ ơi ! Bơm nước cho chúng em tắm ! Chị Sáu ơi ! Cánh cửa này đóng không chặt , mưa tạt vào ướt hết đồ chúng em ... em rồi !

Ngoài đường ngõ , mưa vẫn rơi tí tách . Cảnh vật tối om xen lẫn ánh đèn dầu le lói . Ánh đèn xe lấp lánh chiếu trên mặt đường lộ .

Trở về nhà cô em út tôi , con bé Linda nhà tôi đòi :
- Bố làm cho con tô mì gói . Lúc nãy ở nhà chú Thăng , con nhìn chú Thăng ăn ngon lành quá .

Bang , con cô em út tôi nhìn vào chén cơm , trên đó vài hạt đậu Hoà Lan chiên giòn mà tôi mua trong siêu thị Thái :
- Sao bác ăn cơm gì lạ vậy ? Chỉ có nước tương với hột đậu .

- Cháu hỏi gì mà KỲ THẾ ! Bác ăn vậy quen rồi .

oooOOOooo

Chú Hùng , em thứ ba tôi , mất cách đây mấy năm vì nghiện xì ke ma túy . Dù có vào các trại cai nghiền , nhưng khi trở ra , chú em tôi vẫn chứng nào tật nấy . Để mưu sinh chú làm nghề mài dao trong chợ . Các bà các cô trong chợ ưa thích lối mài dao của chú . Dao vừa bén , giá lại rẻ , hai ngàn đồng một con . Khi mài dao chú trong cơn say , cứ liếc tới mài lui , dao nào mà chẳng bén .

Hôm qua tôi lơn tơn ra cuối chợ , mấy bà bán cá đon đả chào mời :
- Anh mua cá của em , cá bông lau hay cá tra ? Mua về nấu canh chua cho chị ăn nhé .
- Nhiêu một con ?
- Em không bán con , bán theo kí . Người ta em bán 40 chục ngàn , em lấy rẻ , chỉ có 35 ngàn thôi .

Cá bông lau đầu nhỏ , bụng bự , mình trắng xám . Hình dáng từa tựa như loại cá catfish bày bán trong các chợ Việt bên Mỹ .

Chị bán cá sau khi làm sạch cá , tươi cười hỏi :
- Hình như anh là anh của anh Hùng , ảnh mài dao trong chợ này .

- Ờ , tui là anh của nó . Hôm kia tui nằm ngủ trên tầng chót , cạnh bức hình no' treo trên bàn thờ . Nó báo mộng cho tui là co' vài bà vài cô còn thiếu tiền mài dao của nó .

Hai ba bà bán cá quanh đó , nghe vậy xua tay , lắc đầu nguầy nguậy :
- Hông co' đâu anh , tụi em sòng phẳng lắm , chắc hổng thiếu tiền của ảnh đâu .

Chú em tôi mất vào tuổi 49 , chưa vợ . Dù tướng tá cao ráo , đẹp trai nhưng không cô nào trong chợ ưa thích , có lẽ không muốn phải nuôi ông chồng tối ngày đi mây về gió .

Tôi hỏi đùa thêm :
- Trong các chị xinh đẹp , nói năng nhanh nhẩu ở đây , có ai là bồ của nó ?

Lần này mấy bà lại lắc đầu mạnh hơn :
- Không có ai đâu anh . Đừng trêu tụi em nữa mà .

oooOOOooo

Tôi ngồi quán cà phê xó chợ , chợt nghe một ông chạy xe ôm đậu xe gắn máy , hỏi vọng vào quán . Bà chủ quán đang bận rộn pha cà phê cho khách , nghe không rõ , hỏi lại :
- Ổng hỏi gì vậy anh ?

Tôi lập lại :
- Ổng hỏi ở đây có thuốc lá Ba táp không ?

Mấy cậu thanh niên trong quán cười ầm lên :
- Thuốc lá Bastos ông nội , về đi khám tai đi .

Về nhà cô em út tôi bàn ra :
- Em có hỏi các tiệm thuốc tây , họ nói phải đi khám bác sĩ rồi có toa mới mua được dụng cụ trợ thính . Cái rẻ nhứt hơn một triệu .
- Khám ở đâu vậy ?
- Ở bệnh viện tai mũi họng , gần đường Lý Chính Thắng . Để em nhờ chú em chồng chở đi .

Bệnh viện tai mũi họng có dạng như một clinic bên Mỹ , cao mấy tầng lầu . Gởi xe bên trong , chúng tôi được mấy chú bảo vệ chỉ vào hàng người đang xếp hàng :
- Anh vào đây đóng tiền khám bệnh .

Tiền khám bệnh thường 20 ngàn , khám dịch vụ 50 ngàn . Tôi thắc mắc hỏi chú em khác nhau giữa hai loại khám bệnh :
- Khám dịch vụ thì nhanh hơn , khách không phải đợi lâu .

Bệnh nhân ngồi khám có lẽ tới mấy chục người , ngồi đầy các băng ghế nhựa . Khi bảng số nổi đỏ báo đúng số thứ tự , tôi bước vào phòng khám . Bên trong có hai ông đang ghi tên vào sổ bạ . Một bà có lẽ là bác sĩ đeo kính trắng , miệng che khăn , chỉ trỏ tôi ngồi xuống :
- Bác bao nhiêu tuổi ?
- Dạ , chưa khám lần nào .
- À ! Bác bị tai điếc . Bác đưa tai tôi xem , bác nghe không rõ từ hồi nào ?
- Dạ , tui có đi khám ông đông y sĩ , ổng biểu kinh mạch kỳ mạch gì bị tắt , cần phải châm cứu mười ngày mới hi vọng hết bệnh .

Bà bác sĩ im lặng , xoi tới xoi lui :
- Xong rồi , ông đi thông tai . Ra ngoài kia đóng tiền , rồi lên lầu một , vào phòng tiểu phẩu .

Khám bệnh một lần tiền , đi thông tai một lần tiền . Dịch vụ nào cũng phải có cái này đi trước , cho chắc ăn . Thủ tục đầu tiên mà . Ngoài cửa treo một tấm bích chương :

Bệnh viện Tai Mũi Họng và toàn thể nhân viên quyết tâm :
- Nâng cao nghề nghiệp .
- Chẩn bệnh chính xác .
- Chăm sóc tận tình .

Về đến nhà , bà nhà tôi hỏi :
- Ăn cơm chưa ông ?
- Nghe rồi , lần sau bà nói nhỏ nhẹ một chút . Tai tui không điếc đâu .

oooOOOooo

Từ trên máy bay hàng không VN , Đà Nẵng thấp thoáng dưới làn mây trắng lờ lững . Những mảnh ruộng xanh tươi hình ô chạy dài đến núi Hải Vân , sông Hàn êm đềm trôi êm ả dưới nắng ban mai .

Thành phố với những con đường thẳng tắp ,dọc theo bờ sông Hàn nhà cửa mọc lên san sát . Xe cộ rất ít so với Sài Gòn . Buối sáng còn thấy người dân tắm biển xong thả bộ về .

Sau khi ăn sáng tại một khách sạn địa phương nằm kế bên con sông Hàn , đoàn chúng tôi 21 người được anh hướng dẫn viên đưa thăm viếng một trong những cửa hàng bán đá quý , tượng điêu khắc tại làng Hoà Thạch , Non Nước . Bên ngoài hai ba anh công nhân ngồi dùng búa đẽo , đục tượng sư tử . Theo lời giải thích của anh trưởng đoàn , các nghệ nhân với tay nghề cao , với ý niệm sẵn đã có trong đầu . Họ đục khắc theo ý sáng tạo của riêng mình .Quan Công , Phật Thích Ca , sư tử v.v... Nghề này do ông Huỳnh Bá Quát sáng truyền ở thế kỷ 18 . Nguồn cung cấp chính là đá quí dưới chân núi Ngũ Hành Sơn .

Bên trong cửa hàng bày biện nhiều loại trang trí trong nhà đủ mọi hình trạng . Một chị bán hàng đon đả chào mời :
- En mua cho chỉ con rồng này làm què nhé . (Anh mua cho chỉ con rồng này làm quà nhé . )
- Không chị ạ , tui kiếm xem ở đây có bán tượng con voi to như thế vầy này .

Một con rồng nằm màu xanh lục dài cỡ hai gang tay nặng khoảng 20 kí , nếu mua thì phải đủ cặp , Song Long Tranh Châu , giành nhau ăn thì mới hấp dẫn . Hai con 40 kí , chắc không xách về nỗi .

Nhà bà chị họ tôi bên Houston có một đôi sư tử đực đứng chồm , chắc mua đâu đây ở làng Hòa Thạch . Tống cộng có đến 5 nghìn Mỹ kim kể cả tiền cước phí chuyến chở .



Từ đây đến ngọn Thủy Sơn không xa , một trong sáu ngọn núi Ngũ Hành Sơn . Chùa Tam Thai được xây dựng năm 1630 và dưới thời vua Minh Mạng cho trùng tu lại vì có cô em gái Ngọc Lan tu hành vào năm 1825 .

Anh trướng đoàn thong thả nói :
- Quí khách đến Đà Nẵng sẽ tìm được ba cái ĐÃ , cái thứ nhứt quí vị đang thưởng thức :" LEO ĐÃ " , chiều nay chúng ta sẽ ĐI ĐÃ và tối nay sẽ NGỦ ĐÃ .

Từ dưới chân núi chúng tôi vất vả leo bước lên trăm bậc thang . May mà ở đây cây xanh vươn cao bao bọc , gió thoáng mát . Không như vào hai năm trước tôi leo lên nóc điện Toà Thánh Vatican , không khí chật hẹp , khó thở hơn . Ở đây du khách có thể dừng chân đứng lại nhìn trời non nước vây quanh như thơ Bà Huyện Thanh Quan tả cảnh đèo Ngang . Dừng chân chắc phải đứng lại , chớ không kẻo lại trặc chân trẹo cổ .

Anh trưởng đoàn tiếp tục giảng giải :
- Chúng ta đang đứng tại Vọng Giang Đài ,chỗ này Thủy Sơn , bên tay phải là Thổ Sơn , tuốt góc đằng kia là Hỏa Sơn , ngon chính giữa là Kim Sơn . Kim thì nằm chính giữa , trung tâm vũ trụ lại màu vàng nên được vua chúa các thời đại dùng .

Tôi nghĩ anh trưởng đoàn trẻ tuổi này đi làm nghề phong thủy chắc sẽ nổi tiếng như thầy Tả Ao . Môt chị du khách lên tiếng :
- Thế thì những ngôi mộ nằm dưới chân núi kia thì gọi là gì ?
- Dạ , thì gọi là Nghĩa Trang Sơn .

Biết là anh trưởng đoàn nói đùa , mọi người cười ầm lên .
- Ngày xưa vua lên ngự đây , phải có chỗ vua ngồi chứ . Đó là chỗ chị đang ngồi đó .

Leo lên Vọng Giang Đài thì mỏi chân ,lúc trở xuống có chị la lên :
- Eo ơi ! Nhìn xuống chóng mặt quá !

Một ông nói đùa :
- Vọng Giang Đài hề
Cõng em xuống hề
Để anh giữ trọn lời thề nước non

Nhìn thấy một chân núi bị đẽo đục , tôi hỏi anh trưởng đoàn :
- Nếu như các nghệ nhân ở đây đục đẽo riết , lấy đá quí làm tượng . Chừng vài chục năm chẳng còn Ngũ Hành Sơn nữa , vậy thì làm sao ?
- Hiện nay , Đà Nẵng là nơi chính quyền tập trung để xây dựng làm trung tâm du lịch , nên việc này phải ngưng hẳn . Đá quý lấy từ miền Thanh Hóa , nên thường gọi là đá Thanh , còn ngọc thì từ nước Afghanistan .

Dọc theo bờ biển , có ngọn Hải Vân che chở , bãi cát trắng ngà trải dài bên các hàng dừa . Bên cạnh có những cơ sở du lịch , resort đang xây cất . Có lẽ nơi đây chừng mươi mưòi năm nữa , Đà Nẵng sẽ trở thành một trong những thành phố du lịch có mức quốc tế nếu như có việc đầu tư quốc tế nhiều hơn , cũng như có sự quảng cáo tin tức đầy đủ hơn .

Anh trưởng đoàn vẫn ôn tồn nói :
- Đà Nẵng may mắn được ông đại biểu quốc hội , Nguyễn Bá Thanh tích cực tranh đấu cho thành phố Đà Nẵng được NĂM KHÔNG : " Không nhà ổ chuột - Không mại dâm - Không trộm cướp - Không ăn xin - Không ma túy . " Quí vị đã ở đây một ngày có thấy ai ăn xin không ? Không phải không ? Vâng , tuy nhiên xin quý vị cẩn thận vẫn hơn . Hôm nay chúng ta sẽ đi thăm bán đảo Sơn Trà . Các bác có biết tại sao quân Pháp lại tấn công vào Đà Nẵng không ? Họ bắn phát súng đầu tiên vào bán đảo này .

Mọi người trong xe đều lắc đầu .
- Dạ thưa , vì đây rất gần triều đình Huế . Nếu cắt được quân triều đình ở đây , với ngọn núi Hải Vân chắn ra cửa biển ngưòi Pháp sẽ chiếm được kinh đô Huế , nhưng nhà Nguyễn quyết tâm chống trả , dù rằng ta có những khẩu thần công , nhưng đạn chúng ta chỉ bắn tới ven tàu của họ thôi . Và họ hai ngày sau , quay trở lại Miền Trong , chiếm thành Gia Định trong hai ngày .

Trên đường tới phố cổ Hội An , chúng tôi ghé đến một cửa hàng may mặc tơ lụa . Các cháu gái tuổi trẻ ngồi cặm cụi thêu những kiểu mẫu trên hàng tơ tằm . Hàng tơ dệt rất thủ công tạo ra những màu sắc rực rỡ .
- Anh ni mua vài chiếc áo ?

Nhìn những chiếc áo sơ mi hồng cam đỏ vàng , tôi lắc đầu :
- Chịu thôi , tui mà mặc vào . Người ta lại biểu tui " Bóng " . Các cô chắc biết nghệ sĩ Thanh Bạch đẹp trai í a .

Trong đoàn chúng tôi có một anh từ Na Uy , đặt may một bộ áo vét . Giá cả nghe chừng 350 đô . Anh ta đứng yên chụp hình để lấy kiểu bởi một cô nhân viên .
- Anh ni , anh khẹp chân anh lại tị cho em nhờ . (Anh này , anh khép chân anh lại tí . )

Cửa hàng bé tí nhưng có đến mười mấy cô bán hàng xinh xắn trong chiếc áo dài xanh nước biển . Bên ngoài các cô thiếu nữ nhỏ nhắn ngồi chăm chú đan thêu những khăn thêu đủ màu sắc . Một du khách trong đoàn lên tiếng :
- Họ thuê các cháu nhỏ mắt mới tinh tường , cỡ như tụi mình chẳng ai mướn .

Từ Đà Nẵng xe quay về Nam hướng về phố cổ Hội An , một thành phố nhà cửa sơ sài , chật hẹp . Những mái nhà bằng gạch nâu đỏ đã hằn lên những vết nứt , cửa nẻo rạn nứt màu nâu sậm .

Anh trưởng đoàn tiếp tục :
- Thành phố Hội An được quốc tế Unesco công nhận là di tích cổ , nhưng khổ . Các chú bác có biết tại sao không ? Khổ là vì không được sửa mới , cái nào hư hại thì tu bổ lại theo kiểu cũ . Cái kèo cái cột cửa ngả đều phải y trang như trước . Tuy nhiên , các cô bác có thấy bên trong nó cổ , nhưng bên ngoài họ bày bán toàn đồ mới không . Tranh vẽ , quần áo , thuốc lá đủ loại . Hầu hết các nhà cổ xây cất theo kiến trúc Trung Quốc , mái ngói cong cong . Duy nhất chỉ còn cái chùa Cầu xây bởi người Nhật . Lúc trước người Nhật tới đây lập nghiệp khá đông , nhưng vì thời nhà Nguyễn khu vực này đạo Công giáo phát triển mạnh , mà Nhật Hoàng không thích nên ổng ra lệnh mọi thần dân phải trở về cố quốc , nếu không sẽ bị xử tử hoặc không bao giờ trở về nước Nhật . Do đó người Hoa đã tràn qua cái cầu này sinh sống .

Chúng tôi vào thăm một ngôi nhà cổ tiêu biểu của phố Hội An . Hầu hết vật tư xây dựng bằng gỗ sơn một màu nâu đen . Trong nhà le lói ánh đèn vàng , không khí nóng và ngộp . Mọi người phe phẩy cây quạt giấy .

Tôi lên tiếng góp ý :
- Sao ở đây không gắn máy lạnh nhỉ ?

Một chị phản đối :
- Vậy thì làm sao gọi là phố cổ được .

Ngoài xa vài chiếc thuyền ba lá đang ngược dòng chèo trên dòng sông Thu Bồn . Vài chị ngồi bên hàng quang gánh rao mời . Tôi nghe toàn chữ khó nghe , bặc bạch gì đó , đành quay sang hỏi một cô trong đoàn gốc Cam Ranh . Cô ta tươi cười cắt nghĩa :
- Bả hỏi anh ba năm mới tắm một lần phải không ? Nói đùa chớ bả mời : " Mời các bác ăn chén thạch cho mát . "

oooOOOooo

Trên đường ra Huế , anh trưởng đoàn ung dung cầm micro hỏi :
- Đoàn chúng ta sẽ qua đèo Hải Vân , một trong những hùng quan của đất nước Việt Nam . Thường thì đi qua đường hầm , nhưng xin hỏi quí khách có ai muốn đi theo đường đèo hay qua đường hầm .

Nghe vậy mọi người trên xe đều giơ tay muốn qua đèo theo triền núi .

- Nếu vậy thì Nguyên chiều quí khách , nhưng vì xe leo núi sẽ tắt máy điều hòa khá nóng xin quý khách thông cảm . Vua Lê Thánh Tông đã ngự ban cho đèo này là Thiên Hạ Đệ Nhất Hùng Quang , là ngọn núi đâm ngang ra biển , mạch cuối cùng của dãy Trường Sơn mây mù che phủ quanh năm . Quý khách có thấy đằng xa kia là cảng Tiên Sa , bán đảo Sơn Trà , Cù Lao Chàm , thành phố Đà Nẵng . Nơi đây chia cách xứ Thuận Hóa và Quảng Nam . Quảng có nghĩa là mở rộng , Nam là phương Nam . Khi vua Trần Anh Tông dạo chơi dưới miền này , tình cờ gặp được Chế Mân vua nước Chăm Pa , ông này vừa mất vợ . Khi hai vua đang ngồi nhậu , vua Trần Nhân Tông hơi ngà ngà say , ướm hỏi Chế Mân có muốn lấy công chúa vua không . Nghe vậy Chế Mân tuy tuổi gần sáu chục , nhưng cũng động lòng xuân , gật đầu ngay . Qua hôm sau , Chế Mân nhắc lại chuyện tối qua , vua Trần Nhân Tông biết mình nói hớ , nhưng vua không thể nào nói hai lời , Quân bất hí ngôn , đành kiếm cách chối quanh : " Em nó mới mười ba , chưa đến tuổi xuất giá . Khi nào em nó lớn , tôi hứa sẽ gả cho . " Tưởng nói cho qua loa , nào dè mấy năm sau Chế Mân mang sính lễ tới cầu hôn thật , vua Nhân Tông chới với , bàn bạc với triều đình , và đồng ý nhưng với một điều kiện sính lễ sẽ là Châu Rí Châu Ô . Quí khách đã biết câu chuyện khúc sau rồi chứ gì ?

Vài du khách lắc đầu tỏ vẻ chưa biết .

- Dạ thưa , Chế Mân lúc đó đã sáu mươi , cưng bà công chúa Huyền Trân này lắm , và bà sinh được một hoàng tử tên là Chế Đa Đa . Xưa ông bà mình có câu : "Tiếc thay cây quế giữa rừng . Để cho thằng Mán thằng Mường nó leo . " Bây giờ theo pháp lệnh nhà nước , mình không được gọi là Mường Mán nữa , gọi là người dân tộc , người đồng bào . Được vài năm vua Chế Mân mất , theo phong tục người Chàm , vua băng hà hoàng hậu sẽ bị thiêu theo chồng . Nghe tin vua Trần Nhân Tông vội sai Trần Khắc Chung đi chiến thuyền vào . Ông này vô đây , nói với các tướng người Chàm là bà Huyền Trân theo phong tục người Chàm sẽ được hỏa thiêu , nhưng theo phong tục người Việt , trước khi chết phải ra biển , hướng về quê cha đất tổ để lạy . Khi ra tới bờ biển , Trần Khắc Chung vội đưa bà ra thuyền nhỏ , chèo nhanh ra thuyền lớn . Nghe nói là họ lênh đênh trên biển mười tháng . Bà công chúa có lẽ vì đó lâm bệnh , và chết . Dân chúng thương bà nên lập đền thờ bà nơi đây .

"Đèo cao thì mặc đèo cao
Đèo mà cao quá anh chui đường hầm

Quí khách biết không , đường hầm không dành cho xe mô tô , nhưng xe này muốn qua thì phải chở bằng xe tải , mỗi chiếc 15 ngàn . "

Xe dừng trên một đoạn dốc , bên cạnh là những quán bán giải khát , dừa , nước lọc . Các bà , cô ơi ới rao mời chào bán , hay mời chụp hình . Một tấm bia đá dựng sừng sững khắc chữ Hán : Hải Vân Quan . Bên dưới biển xanh ôm lượn những mảnh đất ruộng xanh bạt ngàn . Núi rừng phủ bóng mây lãng đãng . Bên dưới bia vài nhánh cà rừng hoa nở tim tím , chen lẫn ngọn lá lốt xanh mơn mởn . Thấp thoáng xa xa bãi biển Lăng Cô xanh da trời bên hàng cát trắng .

- Một tí nữa quí khách sẽ được thưởng thức các món ăn TRỜI HÀNH của Huế , cay từ trong ruột cay ra , cay lột da lột lưỡi . Đó là các món ăn tiêu biểu của Huế , bún bò Huế , cơm Hến . Ngoài ra quí khách có muốn đi ăn bên ngoài tui xin giới thiệu Quán Chèn Hẻng , xin lỗi Quán Chè Hẻm . Nơi đây có bán Chè Heo Quay , Chè Hạt Sen . Quí khách có biết tại sao dân gian người ta hay nói : " Quảng Nam hay cãi , Quảng Ngãi hay lo , Bình Định nằm co , Thừa Thiên ních hết ." Dạ thưa , là bởi vì người Quảng Nam miếng cơm miếng uống họ khó lòng kiếm sống , nên họ rất chăm chỉ học hành . Trong các triều đình ngày xưa từng có nhiều vị quan to xuất thân từ Quảng Nam , như Ngũ Tử Đăng Khoa , Ngũ Phụng Tề Phi , Địa Linh Nhân Kiệt như các ông Trần Quí Cáp , Ông Ích Khiêm . Học trò ở xứ Quảng Nam học rất giỏi , lý luận sắc bén , cho nên thấy dân xứ khác tới kinh đô Huế lập luận không vững vàng nên họ hay cãi lại lắm . Nhưng cãi chi thì cãi nhưng gặp các o Huế , họ cứ câm như hến bị cát vào miệng ...

Học trò trong Quảng ra thi
Gặp cô gái Huế chân đi không đành

Còn người Quảng Ngãi , đất hẹp xứ dân nghèo , mãi lo lắng về cuộc sống . Dân Bình Định quí khách có biết là quê hương của ai không ? Dạ thưa , đó là quê hương của Nguyễn Huệ , nhà Tây Sơn . Khi Nguyễn Ánh thống nhất Việt Nam , ông ta rất thù hận nhà Tây Sơn đã đào mộ tổ tiên ông , nên cho người lấy hài cốt Nguyễn Huệ , Nguyễn Nhạc xay ra , cho vào súng thần công bắn ra ngoài dòng sông . Bởi vậy Bình Định lúc nào cũng bị canh phòng chặt chẽ , sợ rằng dư đảng nhà Tây Sơn nổi dậy . Còn Thừa Thiên ních hết , là nhà Nguyễn xây dựng kinh đô ở Huế , thuộc Thừa Thiên . Bao cái hay đều về đây hết .

Bún bò Huế

Nghe cậu trưởng đoàn trình bày các món ăn xứ Huế hấp dẫn như vậy , chúng tôi mường tượng ra các món đặc sản xứ Huế nổi tiếng cả Việt Nam . Trên tầng năm khách sạn ba sao Duy Tân nằm cách sông Hương êm đềm không xa , chúng tôi leo lên lên thang máy và bước vào phòng ăn có chỗ chứa chừng vài chục người .

Tôi là người đầu tiên thử món bún bò xứ Huế , mặc dù rằng tôi không thích món này bằng phở , nhưng tới đây chẳng lẽ không thử xem nó ngon như thế nào . Vài o Huế nhỏ nhắn xinh xắn miệng cười tươi như hoa hàm tiếu nở muộn mời mọc chúng tôi . Tôi mang tô bún bò Huế bưng ra ngồi sát cạnh ban công , mặt ngó qua toàn cảnh quan sông Hương . Dòng sông xanh êm đềm lững lờ trôi nhè nhẹ . Thấp thoáng xa xa núi Ngự ẩn hiện mờ mờ in trong mây phủ .

Bà nhà tôi kéo chiếc ghế , nhẹ nhàng hỏi tôi :
- Bún bò Huế ngon không ông ?

Tôi ậm ừ , không muốn trả lời thẳng thừng :
- Bà cứ vào ăn thử xem , nước lèo khá trong vắt , như dòng sông Hương chảy ngoài xa đằng kia .

Bé Linda nghe vậy , lanh chanh đi vào múc cho đầy một tô . Nó lúc nào cũng vậy , nghe chữ Bún Bò mắt sáng rực lên .

- Sao bụn bò xự Huệ ngon không con ?

Linda lắc đầu , bĩu môi :
- Dở quá bố , không ngon bằng của má nấu .


Tôi xoay sang hỏi đùa mấy cô gái Huế trong tà áo hồng đang đứng phục vụ :
- Tôi nghe nói bún bò Huế nấu tại cố đô Huế thật là nổi tiếng , và nghe đâu là dùng chính nước sông Hương này nấu phải không ?

Một o Huế xinh xắn cười đáp lại :
- Dạ , không thưa bạc . Bạc nhìn xem dượi sông , có mấy ông đang tắm , nược không được sạch lặm . Nhà hàng chụng chạu nào dạm nậu vậy mô . (Dạ , không thưa bác . Bác nhìn dưới sông , có mấy ông đang tắm , nước không được sạch lắm . Nhà hàng chúng cháu nào dám nấu vậy mô .)

Trên dãy bàn được kê san sát với nhau . Đoàn chúng tôi hai mươi mốt người , chia nhau ngồi vây quanh . Trên bàn chưng bày vài món đặc sản xứ Huế , mít xào mực , canh hến , thịt kho rim với tôm . Đĩa mít xào mực với sơ mít màu tím thẩm , nhai sừng sực nhưng không có mùi thơm của mít .
- Ăn đi bà , sao tui không thấy bà ăn gì hết . Có món sơ mít xào ăn rất ngon , từ bé đến giờ tui mới được ăn .

Bà nhà tôi nhìn tôi với đôi mắt giận dỗi :
- Ngon gì mà ngon , tui từ bé món gì mà chẳng ăn qua . Tại ông chưa từng ăn , cứ khen nức khen nở . Quê tui , sơ mít này thường nấu cho heo ăn không ! Còn canh hến à ! Nấu chi mà lạt như nước ốc .

Tôi quay sang hỏi bé Linda .
- Ăn cũng được bố .

Lúc quay trở về phòng khách sạn , bà nhà tôi càm ràm :
- Ông í à ! Khi nào ăn chung với đoàn . Ông phải ngồi chung bàn với mẹ con chúng tui . Ông qua bàn bên kia , tía lia tía lịa với người ta . Cứ năm người là một bàn , nên nhà hàng họ xếp thằng con trai của cái ông Lang , thằng bé mới mười ba mà ăn khỏe như trâu . Trên bàn có cái chi ăn đâu , được vài miếng thịt nó ngồi xơi gần hết . Ba má nó nhìn thấy , chẳng thèm ngăn cản, còn khuyến khích thêm : " Ăn thêm đi con , ăn cho mau lớn . " Ông thấy con nhà mình không , vài món lạ lùng chúng nó không đụng đũa đến . Lát nữa xuống khách sạn kiếm cái gì ăn .

Ca Huế

Bên kia đường Lê Lợi đối diện với khách sạn , tôi ngó thấy một tiệm ki ốt bán vài thứ cần dùng cho máy ảnh . Lúc ở Sài Gòn tôi đã mua dự trữ bốn cục pin AA , giá mỗi cục là 3000 đồng . Tôi hỏi thử thì được cho biết một gói hai cục 25 ngàn đồng . Chu chao chi mắc rựa !

Khoảng gần 8 giờ tối đoàn chúng tôi tới bến đậu bên dòng sông Hương . Từng đoàn người có lẽ đa số là du khách ghé thăm , người đông nườm nợp như đi trẩy hội . Những con thuyền được trang hoàng bằng hai con rồng cạnh mé thuyền nên được gọi là thuyền rồng chăng . Con thuyền khá rộng đủ sức chứa 50 người . Chúng tôi ngồi vây xung quanh khoang thuyền . Tháng 7 mùa hè khí trời oi bức , mặc dù thỉnh thoảng có vài cơn gió nhè nhẹ thổi loang thoáng trên mặt sông . Con thuyền rồng đưa chúng tôi và ban ca Huế qua cầu Trường Tiền và neo ở đây . Qua vài lời giới thiệu , đây là một trong những ban hát nhạc cung đình Huế . Mở đầu là bài Hò mái nhĩ với tiếng hát điêu luyện của ca sĩ Mai Huyền , với tà áo dài xanh thướt tha trong gió . Tiếng đàn tranh , đàn nguyệt , đàn nhị cùng nhịp phách gõ làm các ca điệu Lưu Thủy, Xuân Phong, Long Hồ, Hạ Giang Nam , Cổ Bàn man mác trầm buồn vào lòng du khách . Xen lẫn là những ca khúc Mười Thương , Hò giã gạo được biến tấu , đối đáp nghe cũng vui tai .

.... Là hù là khoan , khoan lá khoan hò khoan
Thương em , anh cũng chịu .... là hù là khoan

Đây là một dịp được nghe nhạc Live Show , được nghe những ca nữ tài sắc vẹn toàn , trình bày các ca khúc cung đình ngày xa xưa . Du khách ngồi nghe gật gù thưởng thức dù không hiểu hết những lời ca , điệu hò xứ Huế , nhưng với những đóa bông hồng tươi thắm biếu tặng đã khích lệ các tài nữ không ít . Tôi nhớ không lầm có bà hàng xóm nhà tôi có lần ra xứ Huế , nghe hát hò trên sông Hương , chỉ muốn đòi về .

Chiều nay mưa trên phố Huế
Kiếp giang hồ không bến đợi
Mà mưa sao bỗng rơi rơi hoài
Cho lòng nhớ ai

Bài hát u buồn , chầm chậm theo gót chân chúng tôi quay về bến đỗ . Bên bến sông ánh đèn lập loè lung linh như ánh sao . Vài tiếng rao chào mời . Bà nhà tôi mua vài con mực khô , có lẽ nghe tiếng hát Hò mái đẩy nên mệt chăng . Ở đây không có nhiều cửa hàng ăn uống như ở Sài Gòn . Không rành đường xá , chỗ quen biết nên chúng tôi mua đại vài thứ gì đó và quay về khách sạn .
.
Vừa về tới khách sạn , trời đổ mưa . Mưa lất phất bay , mang tiếng hát còn dư âm vọng lại , mang cơn gió lạnh vào lòng . Có lẽ xứ Huế mang nhiều hình ảnh sông núi mênh mang đã rung động nhiều con tim nghệ sĩ xứ Huế .

Mưa vẫn mưa bay trên từng tháp cổ
Dài tay em mấy thuở mắt xanh xao ...(TCS)